سرزمیـن ما – رود کارون در شعر پژمان بختیاری

رود کارون در شعر پژمان بختیاری

رود کارون/ کارون در شعر پژمان بختیاری+ تصاویر

رودخانه زیبای کارون پرآب ترین و طولانی ترین رود ایران است که از «زردکوه بختیاری» سرچشمه می گیرد. این رود در سنگ نوشته ها ی باستانی کُرنک (کوهرنگ)، کُرن و کارن نامیده شده است. برخی نیز رودخانه کارون را همان رودخانه باستانی کوپرتس می‌دانند. مورخان یونانی رود کارون را پازی تیگریس یا پاسی تیگریس می نامیدند.

در حاشیه رود کارون تمدن‌های بزرگی در ایران شکل گرفته‌است مانند تمدن عیلامیان و تمدن پارس. سرچشمه شاخه‌های اصلی کارون زردکوه بختیاری (رود بازفت و رود دشتک)، بهشت آباد اردل و ارمند لردگان در استان چهارمحال بختیاری است ولی شاخه‌های فرعی آن از کوه‌های مختلف دیگر سرچشمه می‌گیرند مانند خرسان از دنا در استان کهگیلویه بویر احمد و دز از ارتفاعات لرستان.

مسیر عبوری رودخانه کارون به طول ۹۵۰ کیلومتر، از مناطق بازفت، دشتک، بهشت آباد اردل و لردگان، در استان چهارمحال بختیاری شروع شده و در مناطق ایذه، مسجدسلیمان، شوشتر، اهواز و خرمشهر، در استان خوزستان ادامه می یابد و به خلیج فارس می رسد. ارتفاع سرچشمه آن ۳۰۰۰ متر می باشد و مسیر کلی آن نخست جنوب خاوری سپس باختری و شمال باختری است و در شهرستان های شوشتر و اهواز و خرمشهر جنوب باختری است. سواحل این رودخانه چشم اندازهای زیبایی دارد

رودخانه ابتدا در جهت عمومی شمال غرب و سپس در جهت جنوبی از میان بلندی و پستی‌های زاگرس به سمت جلگه خوزستان حرکت کرده و پس از خروج از کوهستان و اتصال تعداد زیادی رود به آن، در شمال شوشتر به دو شعبه تقسیم می‌شود. شعبه خاوری گرگر یا دودانگه و شعبه باختری که بزرگ تراست شطیط یا چهاردانگه نامیده می‌شود. دو رود منشعب شطیط و گرگر و رودخانه دز که بزرگترین ریزآب‌های کارونند در حوالی محلی به نام بند قیر در نزدیکی شوشتر بهم متصل می‌شوند و کارون بزرگ و حیات بخش را می‌سازند. پس از آن رودخانه وارد اهواز می‌شود و با مشروب ساختن نواحی حاشیه ای شهر، از وسط آن عبور کرده و از سمت جنوب شهرستان به سمت خرمشهر جریان می‌یابد. در شرق شهر خرمشهر به دوشاخه تقسیم می‌شود. شاخه غربی به نام بهمنشیر به جنوب غربی جریان یافته و از طریق خورموسی به خلیج فارس راه می‌یابد و شاخه شرقی از جنوب خرمشهر گذشته و به اروند رود می‌ریزد.

این رود، پس از عبور از مناطق کوهستانی پر پیچ و خم و ودره های عمیق وارد دشت خوزستان می‌شود. رود کارون در شمال شوشتر به دو شاخه تقسیم می‌شود که در جنوب شوشتر به یکدیگر متصل می‌شوند. مهم‌ترین شاخه فرعی کارون، رود دز است که در شمال اهواز به کارون ملحق می‌شود. رود کارون در مرز ایران و عراق، به اروندرود پیوسته و روانه خلیج فارس می‌شود. کارون تنها رود ایران است که بخشی از آن قابل کشتیرانی است.

سدهای متعددی بر این رودخانه احداث شده است مانند: سدهای: کارون ۱ ، کارون ۳ و کارون ۴ ، مسجد سلیمان ، سد گتوند ، سدهای گتوند علیا و سد در حال احداث بهشت آباد که مطالعات آن انجام شده که آب کارون را به اصفهان و یزد و کرمان منتقل نماید. احداث سدبهشت آباد بنا بر نظرات کارشناسان فاجعه زیست محیطی برای رودکارون و استان چهارمحال بختیاری در پی خواهد داشت.

حیات گیاهی و جانوری در کارون

براساس مطالعات انجام شده، در رودکارون ۳۲ گونه ماهی زندگی می‌کند که تقریباً شامل۱۸% گونه‌های آب شیرین ایران است. شیربت، توینی، لوتک، حمری، برزم، نازک، اتره، شلج، کپور، گاراء نا، بنی، کتان، سلیمانی، بیاح، مارماهی، اسیله، چمو شماری از ماهیان ساکن در رودخانه اند.

از گیاهان غوطه ور و برآمده از آب کارون می‌توان به نی، گرز، هفت بند، آب تره(بولاغ اوتی)، سازو (تنجدصوف)، اویارسلام، نخل مردابی و تیزک اشاره کرد که ضمن تامین اکسیژن آب به عنوان منبع سرشار از مواد غذایی مورد استفاده آبزیان قرار می‌گیرند. قورباغه هایی با خصوصیات ظاهری و جثه‌های متفاوت و انواع لاک پشت از دیگر جانداران رود به شمار می‌روند که معمولاً در کانال‌ها وشبکه‌های آبیاری قابل مشاهده اند.

بیشه زارهای پوشیده ازپده ، گز و جاز، در دوسوی کارون که تا زمانی نه چندان دور جولانگاه گوزن زرد، یوزپلنگ و گربه وحشی خوزستان بود و ساحل زیبای کارون امروزه زیستگاه ده‌ها نوع پرنده بومی مانند حواصیل، گاوچرانک، اردک مرمری، دال، کبک، تیهو، دراج، یلوه، فاخته، سبز قبا، ماهی خورک، هدهد چکاوک، دم جنبانک، چلچله، سار، توکا، گنجشک است. این بیشه زارها همه ساله در فصول سرد پذیرای صدها هزار مرغ مهاجر مانند کشیم، پلیکان، بالکان، بوتیمار، حواصیل، کفچه، لک لک، فلامینگو، غاز، آنقوت، تنجه، کله سبز، اردک، بلدرچین، درنا، هوبره، صدف خوار، پرستو، سینه سرخ، بلبل وحتی عقاب وشاهین و کرکس است که با توجه به اقلیم خاص استان و به امید هوایی مطبوع و غذای کافی در قالب دسته‌های بزرگ به مهمانی زمستانه دشت بخشنده خوزستان و رود پرآب کارون می‌آیند.

سرچشمه های کارون در استان چهارمحال بختیاری به دلیل پایین بودن بستر رودخانه در میان دره های عمیق در گذشته کمتر مورد استفاده مردم قرار گرفته است در حالیکه نیاز مبرم جهت مصارف آشامیدنی و کشاورزی دارند. کارون مسیر خاطره های تلخ و شیرین کوچ عشایر بختیاری است. کارون یادآور زیبایی و شکوه و عظمت است و در عین حال یادآور جان باختن بسیاری از جوانان ایل در دل موج های خروشان و وحشی این رود مهار نشدنی است…

سروده ای از پژمان بختیاری در وصف کارون

کارون

رودکارون ست این یا پر گهـر دریاستی

پر گهـر دریاستی یا بحر گوهـر زاستی

ای عجب کاین بحر گوهرزا چمن پیراستی

نی چمن پیـرا خطا گفتم جهان آراستی

نغز و روح افزاستی

با تن سیمین هویـدا از دل خـارا شود

روشنی بخش روان چون فکرت دانا شود

چهره وادی ز فرش سینـه سینـا شود

پاودستش نی ولی بی دست وپاپویا شود

بی زبان گویا شود