سردار اسعد، از رهبران بزرگ مشروطیت

مهر ۲۶, ۱۴۰۱ سرزمین ما ـ مشاهیر و مفاخر بختیاری, انتقادی و اجتماعی, تاریخ و فرهنگ, موضوعات سایت ۷

---

به مناسیت یکم آبان سالروز درگذشت سردار اسعد از رهبران بزرگ مشروطیت ایران/ زندگینامه و مبارزات سردار اسعد بختیاری

زندگینامه سردار اسعد بختیاری
(از رهبران بزرگ مشروطیت و از مفاخر ملی ایران)

 سردار اسعد بختیاری (۱۲۹۶- ۱۲۳۶ه.ش) از بزرگترین چهره های سیاسی اجتماعی تاریخ معاصر ایران و از مفاخر ملی به شمار می رود که نقش زیادی در تحولات کشور به ویژه در دوران نهضت مشروطیت داشت. سردار اسعد از رهبران بزرگ نهضت مشروطیت ایران بود که درخصوص زندگی و مبارزات وی نظرات متفاوتی ابراز شده است، اما همواره به عنوان یکی از چهره های اثرگذار تاریخ ایران مورد احترام اندیشمندان بوده است. این نوشتار گذری کوتاه بر زندگانی و مبارزات وی است.

تولد و کودکی: در کتاب تاریخ بختیاری در شرح احوالات وی چنین آمده است: «…علیقلی خان سردار اسعد، چهارمین فرزند حسینقلی خان ایلخانی کل بختیاری است… در سال ۱۲۷۴ ق/۱۸۵۷ م… متولد شد»۱٫ زادگاه و جایگاه خاندان سردار اسعد منطقه چغاخور در استان چهارمحال بختیاری است. پدر سردار اسعد «حسینقلی خان ایلخانی» از رجال متنفذ دوران قاجاریه و ایلخانی بزرگ بختیاری بود که توانست با متحد کردن طوایف مختلف بختیاری به قدرت و موقعیت بزرگی در آن روزگار دست یابد. مادر سردار اسعد، نیز «بی بی مهر جان» (نوه الیاس خان بختیاری و دختر نجف خان از طایفه خوانین دشتک بختیاری) بود. سردار اسعد در کودکی به تعلیم زبان فارسی و عربی پرداخت و بعدها مطالعات خود را در زمینه های دیگر تکمیل نمود. و بنابر اصول تربیت ایلی، فنون رزم، اسب سواری و تیر اندازی را در دامان طبیعت زیبای بختیاری فرا گرفت.

فعالیت های سیاسی و اجتماعی

  قدرت روز افزون حسینقلی خان ایلخانی موجب هراس حکام قاجاریه گردید که در صدد نابودی وی برآمدند و نهایتاً به فرمان ناصرالدین شاه و توسط ظل السلطان حاکم اصفهان به قتل رسید. (۲۷ رجب ۱۲۹۹ ق/۱۸۸۲ م.) پس از قتل حسینقلی خان ایلخانی بلافاصله اسفندیارخان (سردار اسعد اول) و علیقلی خان سردار اسعد (دوم) که دو تن از پسران ارشد وی بودند، دستگیرشده و زندانی می شوند. سردار اسعد پس از یکسال با وساطت امین اسلطان صدراعظم که روابط نزدیکی با بختیاری داشت، از زندان آزاد می گردد و پس از مدتی به ریاست جمعی از سواران بختیاری که عهده دار امور نظم و امنیت پایتخت بودند برگزیده شد. «سردار اسعد هنگام قتل ناصرالدین شاه در سال ۱۳۱۳ ه.ش با درجه سرتیپی ریاست یکصد سوار بختیاری را داشت و جزو اداره امور دیوانی بود» ۳ . سردار اسعد در بختیاری نیز در قلعه خود واقع در جونقان چهارمحال بختیاری مستقر بود.

ایفای نقش در مشروطیت

  نهضت مشروطیت یکی از بزرگترین وقایع تاریخ ایران است که سرآغاز تحولات بزرگی در ایران گردید و مقدمه حرکت های آزادی خواهانه بعدی شد. به اعتقاد صاحبنظران پیروزی مشروطیت مقدمه ایجاد نهضت های دیگر نهضت ملی و انقلاب اسلامی گردید. بی تردید سردار اسعد در پیروزی مشروطیت نقش راهبردی و اساسی داشت.
  سردار اسعد چهره ای روشنفکر، اهل مطالعه و تحقیق بود و قبل از مشروطه نیز افکار آزادیخواهانه و مترقیانه داشت و حامی پیشرفت فرهنگ و تمدن بود.  وی در سال ۱۳۱۸ ق/۱۹۰۰م. از راه هندوستان به مسافرت اروپا رفت و مدت دو سال در آن دیار اقامت داشت در این مدت زبان فرانسه را فرا گرفت و علاوه بر سیر و سیاحت، به مطالعه تاریخ و فرهنگ و قوانین اروپا یرداخت و در محافل رسمی و پارلمان های کشورهای اروپایی حضور یافت و به عنوان یکی از رجال سیاسی اجتماعی اشتهار یافت. بار دیگر در سال ۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م. به منظور معالجه چشم به اروپا سفر کرد و در همین سفر بود که با مشروطه خواهان آشنا شد و در محافل آنها راه یافت.۴ مشروطه طلبان از وی برای پیروزی نهضت مشروطیت کمک خواستند. تلگراف مراجع و علمای نجف مبنی بر حمایت از مشروطه نیز عاملی گردید تا سردار اسعد که روحیه آزادی خواهی و عدالت طلبی داشت برای حمایت از مشروط راسخ تر گردد.
دکتر مهدی ملک زاده مورخ و از رجال مشروطیت در کتاب خود «انقلاب مشروطیت ایران» در خصوص شخصیت وی می نویسد: «سردار اسعد به اروپا مسافرت کرد و در پاریس پایتخت فرانسه که در آن موقع مهد تمدن و آزادی و اندیشه های تازه و نوین بود اقامت گزید و در اندک مدتی جذب افکار مترقی و آزادی خواهانه اطرافیان خود شد. چرا که از تجربه تلخی که از دوران استبدادی به خاطر داشت از صمیم قلب آرزو می کرد که روزی ایران از زیر یوغ استبداد رها شده و بتواند به یک آزادی واقعی و عدالت اجتماعی دست یابد»۵

دفاع از مشروطه و فتح اصفهان

  پس از این وقایع سردار اسعد تلگراف هایی به برادر خود صمصام السلطنه می نماید و از وی می خواهد با متحد نمودن بختیاری و گردآوری سواران برای حمایت از مشروطه عازم فتح اصفهان و تهران شوند. و خود نیز راهی ایران شد. او از راه هندوستان وارد خوزستان گردید و سپس به بختیاری عزیمت نمود. فتح اصفهان به درخواست بزرگان و روحانیون اصفهان صورت گرفت. سردار اسعد و بختیاری ها روابط نزدیکی با روحانی بزرگ اصفهان حاج آقا نوراله نجفی اصفهانی داشتند . بنا به گفته دکتر دانشور علوی (از مشروطه خواهان) در کتاب تاریخ مشروطه ایران: «[سردار اسعد] با حاج آقا نوراله و دیگر آزادی خواهان عضو کمیته برای جلسه ای تشکیل داد و تصمیم تصرف اصفهان به وسیله بختیاری ها در همین نشست گرفته شده بود»۶ . در این حال صمصام السلطنه و ابراهیم خان ضرغام السلطنه (از رجال نامدارمشروطه) به اتفاق سواران بختیاری، اصفهان را در ۵ ژانویه ۱۹۰۹م./ ۱۵دی ۱۲۸۷ ش. فتح کردند. به روایت اسناد این حرکت عدالت خواهانه با رمز “علی(ع)”و پرچم های” لااله الاالله محمد رسول الله(ص)” آغاز شد.

فتح تهران توسط بختیاری ها

بعد از فتح اصفهان، سردار اسعد، رهبری سپاه بختیاری را برای فتح تهران به عهده گرفت. در اواخر بهار ۱۲۸۸ بختیاری ها با چند هزار سوار به فرماندهی سردار اسعد بختیاری به سمت تهران حرکت کردند. سردار اسعد هدف خود را برپایی آزادی و دموکراسی و این حرکت را خواست مراجع و علمای نجف و مشروطه خواهان اعلام کرد.  در کتاب تاریخ ایران نوشته حسن پیرنیا در مورد فتح اصفهان و تهران به دست بختیاری ها آمده است «علیقلی خان سردار اسعد، از روسای روشنفکر این طایفه[بختیاری] که در فرنگستان بود به اصفهان آمد و به دستیاری صمصام السلطنه، اصفهان را از دست قوای دولتی گرفت و ملیّون از چند طرف به عزم فتح تهران و برانداختن شاه عازم پایتخت شدند. و در جنگ مختصری که در قریه بادامک نزدیک کرج اتفاق افتاد، قوای قزاق و سیلاخوریِ حامیان شاه را شکست دادند و در صبح جمادی الاخری ۱۳۲۷ [قمری و ۲۳ تیرماه ۱۲۸۸] وارد تهران شدند.»۷   سرانجام قشون بختیاری با همراهی نیروهای شمال تهران را تصرف کردند و حکومت استبدادی قاجار را سرنگون کردند و در ۲۵ تیرماه ۱۲۸۸ (۱۹۰۹م.) انقلاب مشروطیت به پیروزی نهایی رسید. محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناهنده شد و حکومت مشروطه با خواست مردم اسقرار یافت. «روز آدینه بیست و پنجم تیرماه ۱۲۸۸ (۲۷ جمادی الثانی۱۳۲۷) در تهران روز پر جوشی بود… سردار اسعد و سپهسالار بهارستان را نشیمنگاه گرفته و مردم دسته دسته به آنجا می شتافتند..»۸   
پروفسور گارثویت نیز در همین زمینه می نویسد: «بختیاری ها در خلال سال های ۱۹۱۱ـ۱۹۰۵ در یک مسیر مهم و پر تشنج گام نهادند و رهبری جنبش مشروطیت ایران را به عهده گرفتند»۹ و در جای دیگر ضمن اشاره به ویژگی های برجسته شخصیت سردار اسعد می گوید: «پر واضح است سردار اسعد می توانست که نقش والا و برجسته ای در جنبش مشروطیت ایفا کند.»۱۰

برپایی حکومت مشروطه

سردار اسعد در کابینه اول مشروطه وزیر داخله بود و در آن شرایط بحرانی به شایستگی کشور را اداره کرد. مدتی نیز در دوره مشروطیت عضو مجلس شورای ملی گردید.. در کابینه های بعد مشروطه، صمصام السلطنه (برادر سردار اسعد) با رای مجلس شورای ملی دو دوره رئیس الوزرا(نخست وزیر) حکومت مشروطه گردید. بختیاری ها در جنگ های پس از استقرار مشروطه نیز برای دفاع از حکومت نوپای مشروطه رشادت های فراوانی نشان دادند. مجلس شورای ملی دوران مشروطه به پاس خدمات سردار اسعد به کشور از او تجلیل و سپاس نامه ویژه ای به وی اهدا کردند.

  به روایت تاریخ سردار اسعد که بیشترین نقش را در پیروزی مشروطیت داشت و از نفوذ زیادی برخوردار بود در اوایل حکومت مشروطه این قدرت را دارا بود که خود شاه ایران شود و بسیاری از رجال مشروطه نیز این پیشنهاد را به وی ارائه نمودند اما به دلیل روحیه آزادی خواهی، پرهیز از اختلاف و پایبندی به اصول مشروطه و دموکراسی سردار اسعد با این پیشنهاد مخالفت نمود و از این قدرت به نفع خود استفاده نکرد.  بعدها به دلیل بروز اختلافات فراوان میان مشروطه خواهان، ظهور چهره های جدید و دخالت های بیگانه، بختیاری ها به تدریج از حکومت مشروطه کنار زده شدند و سردار اسعد با اعتراض به روند نامطلوب سیاسی از حکومت کنار رفت و از آن پس از پذیرفتن هرگونه مقام رسمی خودداری نمود. چندی بعد نیز وی گرفتار بیماری طولانی گردید و بزای معالجه مدتی به اروپا سفر نمود و پس از بازگشت به دلیل بیماری خانه نشین شده و در امور مملکت دخالتی نداشت.

درگذشت سردار اسعد
  «سردار اسعد در  یکم آبان ۱۲۹۶ هـ.ش/ ۲۳ اکتبر ۱۹۱۷ میلادی (وبه روایتی ۱۴ محرم ۱۳۳۶) در حالیکه از هر دو چشم نابینا و به دلیل بیماری زمینگیر شده بود درگذشت. جنازه‌اش از طرف دولت با تشریفات رسمی و احترام نظامی در حالی که جسد وی روی توپ حمل می‌شد تشیع گردید و به اصفهان منتقل گردید و با احترام و شکوه خاصی در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.۱۳

ویژگی های شخصیتی و خدمات سردار اسعد:

  بی تردید سردار اسعد شخصیتی آزادی خواه، وطن پرست و بیگانه ستیز بود و علاوه بر اینکه در پیروزی مشروطیت نقش اساسی داشت، در تاریخ و فرهنگ ایران زمین و سرزمین بختیاری نیز نقش ارزنده ای ایفاء نمود. به عنوان چهره ای فرهنگ دوست و روشنفکر خدمات شایانی را در عرصه های فرهنگی و اجتماعی به ثمر رساند. ادبا و بزرگان تاریخ معاصر ایران از جمله علامه قزوینی، علامه دهخدا، ملک الشعرا بهار، وحید دستگردی، دکتر مهدی ملک زاده(فرزند ملک المتکلمین) و… از شخصیت ممتاز وی تجلیل کردند. حاج علیقلی خان سردار اسعد و خوانین بزرگ بختیاری معتقد و مقید به مبانی دین مبین اسلام بوده اند. سردار اسعد طبق وظایف دینی در آن زمان چندین بار به سفر حج و زیارت عتبات رفت و هر سال مبالغی را برای بازسازی عتبات در نجف و کربلا پرداخت می کرد و بر اساس اسناد، حرکت سردار اسعد در مشروطه با تایید علما  و مراجع بزرگ آن زمان در نجف و ایران صورت گرفت.

  سردار اسعد از چهره های حامی فرهنگ و هنر ایران بود و برای اولین بار در سرزمین بختیاری مدارس جدید را تاسیس نمود از جمله در مرکز استان چهارمحال بختیاری و جونقان اولین مدارس جدید را تاسیس کرد و معلمینی را از تهران برای تدریس به منطقه اعزام داشت.۱۱ وی علاقمند به نشر کتاب و مسلط به زبان عربی و فرانسه بود  و آثاری را از زبان فرانسه به فارسی ترجمه و منتشر نمود. با تلاش وی نخستین بار کتاب تاریخ بختیاری تنظیم و نشر گردید. بسیاری از جوانان مستعد بختیاری به تشویق وی برای تحصیل به خارج اعزام شدند.۱۲   شخصیت آرام و عدالت جوی وی باعث گردید که در بختیاری به عنوان میانجی مورد قبول همه باشد و برای رفع اختلافات ایل همواره پیشگام بود.  در واقع سردار اسعد را می توان احیاگر فرهنگ و هویت بختیاری و پدر قوم بختیاری نامید چرا که بختیاری ها پس از سالها جور و ستم حکام زمانه، دوباره در صحنه فرهنگ و تمدن ایران نقش برجسته ای ایفا کردند و موجب تحول فرهنگی گسترده و رنسانس در سرزمین بختیاری گردید که در اثر آن اندیشمندان، شاعران و مبارزان بزرگی از آن برخاستند.  علیرغم دیدگاه های متفاوتی که در خصوص شخصیت و مبارزات سردار اسعد گفته شده و بی مهری هایی که در حق او شده است به عنوان یکی از اسطوره های تاریخ ایران زمین و بزرگترین شخصیت تاریخی سرزمین ما همواره مانا و مطرح خواهد بود. هم اکنون نیز در میان قوم بختیاری و آزادیخواهان از والاترین جایگاه برخوردار است.

 پژوهش وگردآوری: رضابهرامی دشتکی(نویسنده و پژوهشگر بختیاری) ـ آبان سال ۱۳۹۱

   پی نوشت ها:
۱ـ سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۷۶)، ص  ۴۲۷   / ۲ـ مهراب امیری، حکومت گران بختیاری، چاپ اول ، تهران، نشر پازی تیگر و آنزان ، ۱۳۸۵ ، ص    ۱۸۱   /  ۳ـ همان، ص ۱۸۱     ــــ   ۴ـ تاریخ بختیاری، پیشین، ص ۱۷۲٫   /   ۵ـ مهدی ملکزاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران ، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۶۳)، ص  ۲۵۶   /   ۶ـ نورالله دانشور علوی، تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری،تهران، کتابخانه دانش، ۱۳۳۵، صص۲۰ و  ۲۱        /  ۷ـ حسن پیرنیا(مشیرالدوله) ، تاریخ ایران ، تهران، چاپ دهم، نشر نامک، ۱۳۷۹، ص ۷۳۵   /   ۸ـ احمد کسروی ، تاریخ هجده ساله آذربایجان، ، چاپ دوازدهم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۸ ، ص  ۶۰  .  /   ۹ـ جن راف. گارثویت، تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری، ترجمه مهراب امیری، تهران، آنزان، ۱۳۷۳ ص ۲۵۲ .  /  ۱۰ـ همان ، ص  ۲۴۹   ـــ  ۱۱ـ اولین مدرسه در مرکز استان (شهرکرد) با نام مدرسه بختیاری ها در سال ۱۲۸۳ هـ.ش به همت سردار اسعد تاسیس یافت که در محل فعلی “مدرسه معلم شهید” در خیابان ملت نزدیک به امامزاده قرار داشت.  بسیاری از چهره های بعدی استان در این مدرسه رشد یافتند.  ۱۲ـ حکومتگران بختیاری پیشین،ص

   برخی منابع:
۱ـ سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۷۶). ۲ـ مهراب امیری، حکومت گران بختیاری، چاپ اول ، تهران، نشر پازی تیگر و آنزان ، ۱۳۸۵ .  ۳ـ همان،  ۴ـ تاریخ بختیاری، پیشین .  ۵ـ مهدی ملکزاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران ، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۶۳)، . ۶ـ نورالله دانشور علوی، تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری،تهران، کتابخانه دانش، ۱۳۳۵،  ۷ـحسن پیرنیا(مشیرالدوله) ، تاریخ ایران ، تهران، چاپ دهم، نشر نامک، ۱۳۷۹،  . ۸ـ احمد کسروی ، تاریخ هجده ساله آذربایجان، ، چاپ دوازدهم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۸ .  ۹ـ جن راف. گارثویت، تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری، ترجمه مهراب امیری، تهران، آنزان، ۱۳۷۳ .  ۱۰ـ ابراهیم صفایی، تاریخ مشروطیت به روایت اسناد،تهران ، نشر ایرانیان، چاپ اول، ۱۳۸۱٫ ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام محمدرضا حسن بیگی، ۱۳۸۹، نشر دبیر و…

 

 تابلو سردار اسعد اثر استاد کمال الملک در موزه مجلس شورای اسلامی

سردار اسعد بختیاری

مقبره سردار اسعد در تخت پولاد اصفهان ـ تکیه میر قرار دارد.

تابلو رنگ و روغن فتح تهران و برقراری مشروطه اثر کمال الملک
سردار اسعد و سپهدار اعظم در وسط میدان سوار بر اسب

مطالب مرتبط:

قلعه سردار اسعد، موزه مشروطیت/ تصویر

 کتیبه سردار اسعد یادگار مشروطیت+ تصویر

شکستن مجسمه سردار اسعد پاسخ به انتقادات درباره سردار اسعد

نامه سردار اسعد و مواضع مذهبی و ملی وی

#سردار_اسعد

 

bigtheme

---