عمان سامانی شاعر بزرگ مرثیه سرا

مهر ۱۱, ۱۳۹۸ سرزمین ما تاریخ و فرهنگ, موضوعات سایت ۶

کیست این پنهان مرا در جان و تن       کز زبان من همی گوید سخن؟
این که گوید از لب من راز کیست؟       بنگرید این صاحب آواز کیست؟

زندگینامه عمان سامانی، شاعر بزرگ آئینی

  «میرزا نوراله عمان سامانی» ملقب به «تاج الشعراء»  از شاعران و عرفای صاحب نام و پرآوازه آیینی و مرثیه سرای اواخر قاجاریه است که در سال ١٢۵٨ ه.ق در قریه سامان (از توابع استان چهارمحال بختیاری ) متولد شد.

 نیاکان او نیز از پارسی سرایان و آذری سرایان اعصار خود بوده‌اند، پدرش مرحوم میرزا عبداله متخلص به «ذره» و مولف کتاب جامع الانساب، جدش؛ میرزا عبدالواهاب سامانی، متخلص به « قطره» و عمویش؛ میرزا لطف اله، متخلص به «دریا » همگی از مطرح اصفهان در عهد ناصری به شمار می رفتند که در دانش‌های دیگر نیز دستی داشته‌اند، اما آوازه هیچیک از آنان به عمان نمی‌رسد.

 فرزند او ؛ محیط سامانی (١٣۵۵-١٢٩٠ ه.ق) نیز از شعرای سرشناس آن سامان بوده و لقب تاج الشعرایی پدر را پس از او به صواب دید اعضای انجمن ادبی اصفهان به خود اختصاص داده است.  عمان سامانی تحصیلات ابتدایی را در مکتبخانه های محلی فرا گرفت و بعد به اصفهان عزیمت و در مدرسه «سیناورد و صدر» مشغول آموختن علوم گردید و سالها در خدمت  آخوند کاشی  به کسب علم اشتغال داشت. وی در اواخر عمر به زادگاهش (سامان) مراجعه و آثار ارزنده ای از جمله ؛ گنجینه الاسرار ، مخزن الدر، دیوان اشعار، قصاید و غزلیات و معراج نامه از خود به یادگار گذارد.

« گنجینه الاسرار » شاهکاری ارزشمند و در ردیف مهم ترین و معروفترین آثار عمان سامانی است که مشتمل بر اشعاری در رثای امام حسین (ع) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است:

کیست این پنهان مرا در جان و تن       کز زبان من همی گوید سخن؟
این که گوید از لب من راز کیست؟        بنگرید این صاحب آواز کیست؟

 این شاعر گرانقدر در سن ۶۴ سالگی به سال ١٣٢٢ ه.ق در زادگاهش بدرود حیات گفته و پیکر او در مسجد جامع سامان دفن و بعد از چند سال به شهر مقدس نجف اشرف انتقال یافت و بین قبر هود و صالح (ع) در قبرستان وادی السلام دفن گردید.‏

 دهخدا در باره عمان سامانی می‌نویسد: «میرزا نوراله بن میرزا عبداله بن عبدالوهاب چهارمحالی اصفهانی، ملقب به تاج الشعراء و مشهور به عمان سامانی. وی از اهالی قریه «سامان» است که آن از قرای چهارمحال خاک بختیاری می‌باشد … در شب سه شنبه دوازدهم شوال سال ۱۳۲۲ هـ.ق درگذشت و در وادی السلام نجف دفن شد. او را دیوانی است به نام «گنجینه الاسرار» که در هند و در ایران به چاپ رسیده‌است. “

 عمان سامانی از اعضای اصلی انجمن ابوالفقرای اصفهان بوده و تا سال ١٢٨۶ ه.ق ـ که تاریخ فوت ملامحمدباقر اصفهانی معروف به «ابوالفقراء» است ـ در جلسات هفتگی این انجمن شرکت می کرده و در این ایام، شاعری ٢۶ ساله بوده است. پس از درگذشت ابوالفقراء جلسات هفتگی انجمن ادبی در منزل ملک الشعراء (عنقا) تشکیل می شده و عمان سامانی نیز در آن شرکت می کرده است .

عمان نگاهی متفاوت و عرفانی به واقعهٔ عاشورا دارد، یعنی وقایع عاشورا را پله‌های نردبان کمال می‌داند که حضرت اباعبداله الحسین (ع) برای رسیدن به مقام قرب الهی آنها را یکی یکی طی کرد. او را باید اولین شاعری دانست که اشعار کربلایی را از قالب سوگ خارج و در قالب حماسی آمیخته به عشق و روشنگری ارائه کرد.

مرحوم استاد حبیب اله فضائلی (ره) در وصف گنجینه الاسرار آورده است: «این کتاب، بحق کنزالاسرار یا چنانچه خود سراینده نامیده گنجینه الاسرار است، اسراری از ظهور عشق و جمال، اسراری از راز و نیاز عاشق و جذبه‌های معشوق، اسراری از سیر و سلوک و حالات وجد و شوق، اسراری از سوز وگداز و هجران و وصل. “

اگر چه «زبده الاسرار» صفی اصفهانی بر گنجینه اسرار عمان سامانی قدمت زمانی دارد و صفی اصفهانی در منظومه عاشورایی خود برای اولین بار با قرائت عرفانی از فرهنگ خون نگار کربلا به تجزیه و تحلیل عارفانه ی این رخداد بی نظیر تاریخی پرداخته ( پیش از او هیچ شاعر فارسی زبانی در این وادی خطیر و خطر خیز؛ گام استوار و اساسی برنداشته ) … ولی گنجینه عمان سامانی به خاطر شیوه بیانی بی دلانه ای که دارد، مقوله های دور از دسترس عرفانی را به عینیت جامعه منتقل می کند و مفاهیم مجرد ذهنی را با ابزارهای بیانی عاشقانه به صورت کاملا ملموس و محسوس به تصویر می کشد و با استفاده از جاذبه های سبک «وقوع» به واقعه عاشورا صبغه ای بی دلانه می بخشد، ولی با این همه در تأثیرپذیری «عمان» از «صفی» در آفرینش این اثر ماندگار عاشورایی نباید تردید کرد.

«گنجینه الاسرار» منظومه شعری عرفانی از میرزا نوراله عمان سامانی، ملقب به «تاج الشعراء» و متخلص به «عمان» (١٢۵٨ـ١٣٢٢ ه.ق) است که به شرح حادثه عاشوراء می پردازد، لذا عمان سامانی را باید نخستین شاعری دانست که اشعار کربلایی را از قالب سوگ درآورد و در قالب حماسی آمیخته به عشق و روشنگری و با نگاه عرفانی ارائه نمود.

عمان سامانی همچنین با خوانین بختیاری معاشرت زیادی داشت و مدت ها در دستگاه حسینقلی خان ایلخانی بزرگ بختیاری (پدر سردار اسعد)  به سر برد و اشعاری نیز در وصف رشادت های حسینقلی خان ایلخانی بختیاری سروده بود.

***

آئین نکوداشت عمان سامانی برگزار شد.

آئین نکوداشت عمان سامانی روز سه شنبه ۱۵ اسفند ۹۶ در هتل گل‌های شهر سامان با حضور ۲ تن از عمان پژوهان و جمعی از علاقه‌مندان به شعربرگزار گردید. علی مجاهدی، مولف کتاب ‘ درآئینه شعر فارسی ‘ گفت: اشعار عمان سامانی بیانگر قرائت ارزشی و اخلاقی از فرهنگ عاشورا در ادبیات پارسی است که کمتر نظیر آن وجود دارد. به گزارش ایرنا، علی مجاهدی در همایش نکوداشت عمان سامانی شاعر مرثیه سرا در شهر سامان افزود: عمان سامانی قرائت عرفانی از فرهنگ حماسه عاشورا را در ادبیات پارسی به زیبایی جلوه داد و این امر باعث ماندگاری او در سپهر ادبیات ایران شد. وی تصریح کرد:پیش از عمان سامانی نیز’ میرزا حسن اصفهانی معروف به ‘ صفی علی ‘ به قرائت عرفانی از فرهنگ عاشورا پرداخته بود ولی چون اشعارش با مفاهیم فلسفی و عرفانی و علمی همراه بود از دسترس عموم خارج است و بیشتر خواص آن را می خوانند.

به گفته وی، اما شعر عمان سامانی بسان رودی است که با یک فراز و فرود فرهنگ عاشورایی را بیان می کند. مجاهدی با بیان اینکه در مورد فرهنگ عاشورا قرائت های متفاوتی از جمله قرائت ماتمی و عاطفی وجود دارد، گفت: در قرائت ماتمی مبنا بر این است که به هر شکلی مخاطب به گریه وا داشته شود به همین دلیل ممکن است در قرائت ماتمی، اضافات و تحرفات وجود داشته باشد که این به فرهنگ عاشورا صدمه می زند و اوج آن در زمان ناصر الدین شاه بود. این محقق و عمان پژوه کشور گفت:قرائت دیگری از فرهنگ عاشورا وجود دارد که قرائت ارزشی و فرهنگی است که منش و رفتار امام حسین علیه السلام در روز عاشورا را بیان می کند و شعر عمان سامانی برگرفته از این قرائت است.

به گفته وی، پس از انقلاب اسلامی ایران قرائت ارزشی و اخلاقی مورد توجه قرار گرفت و به حرکت ارزشی قیام سید و سالار شهیدان در ادبیات پارسی توجه ویژه ای شده است.   مجاهدی اظهار کرد: متاسفانه شبکه های وهابی و صهیونیستی به دنبال بزرگ نمایی تحریف ها و بدعت ها در عزاداری هاست. نویسنده کتاب ‘شکوه شعر عاشورا’ با بیان اینکه امام حسین علیه السلام در هر منزل خطبه ای ارزشی خواندند یادآور شد: حضرت زینب علیه السلام در خطبه خوانی عاشورایی جلوههای جلالی و جمالی حضرت حق را بیان می کنند.

…

مسئولان استان از برگزاری همایش بزرگداشت مفاخر بختیاری حمایت کنند

…. برای چندمین بار همایش بزرگداشت شخصیت هایی همچون آیت اله دهکردی، دستان بنی و عمان سامانی در استان برگزار می گردد (که کاری بجا و شایسته است) اما متاسفانه از برگزاری همایش هایی برای پاسداشت مفاخر بزرگ بختیاری که زادگاه آنان استان چهارمحال بختیاری بوده حمایت چندانی صورت نگرفت…

  مفاخر بزرگ بختیاری: همچون سردار اسعد (رهبر بزرگ مشروطیت)، پژمان بختیاری (شاعربزرگ معاصر و از مفاخر ملی)، سردار مریم بختیاری (برجسته ترین زن مبارز ایران)، علیمردان خان (قهرمان مبارزه با استبداد)، داراب افسر (شاعر بزرگ بختیاری)، صمصام السلطنه(نخست وزیرمشروطه) و… هستند که تا کنون برای بزرگداشت آنان در استان اقدامی شایسته به عمل نیامده است.

 در عین حال شاهد مطرح کردن همیشگی برخی چهره ها در محافل و رسانه های رسمی و برگزاری همایش های متعدد بویژه در سالهای اخیر برای هرکدام هستیم. امیدواریم مسئولان استان و شورای فرهنگ عمومی استان برای رفع این تبعیض آشکار علیه قوم بختیاری که اکثریت هستند اقدامات لازم را انجام دهند. اسفندماه ۱۳۹۶٫

***

bigtheme