سرزمیـن ما – قیام ابوالقاسم خان بختیار

قیام ابوالقاسم خان بختیار

خرداد ۲۳, ۱۳۹۵ سرزمین ما تاریخ و فرهنگ, موضوعات سایت ۰

ابوالقاسم خان بختیار، از مبارزان دوره پهلوی

ابوالقاسم خان بختیار در سال ۱۲۹۳ خورشیدی در تهران زاده شد. وی فرزند لطفعلی خان لطفعلی خان امیرمفخم و نوه امامقلی خان ایلخانی و مادرش بهجت السلطنه دختر عبداله میرزا حشمت الدوله نوهٔ نوه عباس میرزا قاجار بود، که از ملاک روستاهای کمره و خمین بشمار می‌آمد.^[۳] ابوالقاسم خان چند سالی در تهران به تحصیل پرداخت، در سن ۱۴ سالگی برای ادامه تحصیل، عازم لندن شد. وی ۵ سال در انگلستان در رشته برق و الکترونیک، به تحصیل پرداخت. وی در سال ۱۳۱۴ خورشیدی در تهران با بی‌بی عظیمه بختیار، دختر نصیرخان سردار جنگ ازدواج کرد.

مناصب دولتی: ابوالقاسم خان بختیاری در شرایط هرج و مرج کشور بعد از شهریورماه ۱۳۲۰ خورشیدی از سوی دولت به عنوان فرماندار کاشان منصوب شد و با مظنون شدن دولت به او که به آلمان‌ها گرایش دارد و تحت فشار انگلیسی‌ها، بعد از شش ماه از فرمانداری کاشان عزل و به تهران فراخوانده شد.^[۴] بعد از کش و قوس‌های فراوان در سال ۱۳۲۴ خورشیدی با مشارکت جهان‌شاه خان صمصمام، پسر مرتضی‌قلی خان فرماندار شهرکرد شد، که تا به حال در بختیاری صورت نگرفته بود و قدرت بین دو خانواده ایلحانی و حاجی ایلخانی به صورت مشترک تقسیم شد.

در سال ۱۳۲۵ خورشیدی بدنبال قضایای نهضت جنوب و شرکت مرتضی قلی خان در آن، ابوالقاسم خان به کمک مظفر فیروز و حمایت بی‌دریغ و گسترده قوان السلطنه توانست به مشارکت جهانشاه خان صمصام در فرمانداری شهرکرد و بختیاری پایان دهد،^[۵] اما بعد از چندی منوچهرخان اسعد پسر سردار اسعد از خانواده ایلخانی در منصب فرمانداری با ابوالقاسم خان شریک شد و تا پایان سال ۱۳۳۶ خورشیدی مشترکا به کار خود ادامه دادند، در پایان همین سال ابوالقاسم خان از فرمانداری عزل شد.

در سال ۱۳۲۵ که دولت، ارتش را برای غائله آذربایجان بسیج کرد، ابوالقاسم خان با جمع کثیری از بختیاری‌ها در سرکوب فرقه دموکرات و آزادی خطه آذربایجان شرکت داشت. در سال ۱۳۳۰ خورشیدی هنگامی که دکتر دکتر مصدق به نخست وزیری رسید، ابوالقاسم خان بختیار دوران انزوای خود را پایان داد و به سمت فرمانداری کردستان منصوب شد و بعد از ۹ ماه به اتهام ارتباط با روس‌ها عزل گردید. (اتهامی که ثابت نشد)^[۶]

قیام های ابوالقاسم خان

قیام اول: وی پس از فروپاشی سلطنت رضاشاه در سالهای ۱۳۲۱ و ۱۳۳۱ دست به قیام ها و شورش‌هایی در ایل بختیاری زد و به مقابله با حکومت پهلوی پرداخت. ابوالقاسم خان در دو مرحله دست به قیام زد که دلایل و انگیزه‌های مختلف و متفاوتی داشت که عبارتند دخالت بیگانگان، احیای قدرت از دست رفته ایل بختیاری، از دست دادن مناصب دولتی خود، نابودی دولت پهلوی بخاطر کشتن خوانین بختیاری در سال ۱۳۱۳ و تصرف املاک آنها.^[۸]

برخی از مقامات بختیاری به متمایل به انگلیس بودند، اما در جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم بیشتر سران و خوانین جوان و اکثریت بختیاری ها به دلیل نفرت از انگلیس به آلمان گرایش یافتند .ابوالقاسم خان وقتی ۱۳۲۰ از فرمانداری کاشان عزل شد همراه با چند نفر از خوانین کهگیلویه مخفیانه خارج شدند و به سوی اصفهان حرکت نمودند. بعد از باخبر شدن دولت از خروج خان بختیاری دستور دستگیری وی را صادر کرد.

ابوالقاسم خان بعد از مناسب دیدن اوضاع برای شروع شورش نامه به خوانین و کلانتران نوشت و از آنها کمک خواست و آنها را از نیت خود آگاه کرد در ۲۷ اسفند ۱۳۲۰ پاسگاه آلونی تصرف و کل منطقه سه دهستان در اختیار ابوالقاسم خان قرار گرفت. در نوروز ۱۳۲۱ توانست پادگان لردگان را خلع سلاح کند. با گسترش شورش سرهنگ شمسی به واسطه شخصی به نام علیزاده، که با ابوالقاسم خان رابطه دوستی داشت، زمینه ملاقات سرلشگر زاهدی با ابولقاسم خان را بوجود آورد. ملاقات در اردیبهشت ۱۳۲۱ در گردبیشه انجام شد و ابوالقاسم خان دست از شورش برداشت و راهی اصفهان شد و در عوض به‌عنوان نماینده ارتش در بختیاری، به منطقه بختیاری بازگشت.^[۹]

قیام دوم: قیام دوم ابوالقاسم خان در نیمه دوم سال ۱۳۳۱ خورشیدی آغاز و در نیمه اول سال ۱۳۳۲ خاتمه یافت که در بین بختیاری‌ها به سال ابوالقاسم خانی شهرت دارد در این قیام ابوالقاسم خان به همراه جنگجویان بختیاری به مقابله با نیروهای حکومت پهلوی برخاست و در مناطقی از بختیاری از جمله کوهرنگ، بازفت، دشتک، اردل، و میزدج به جمع آوری نیرو پرداخت و جنگ و درگیری های شدیدی با نیروهای ارتش داشت. بعضی‌ها معتقدند به تحریک انگلستان یا دربار صورت گرفته است، زیرا آنها از نهضت ملی شدن صنعت نفت نگران بودند و می‌خواستند مصدق را تضعیف کنند. در واقع ابولقاسم خان مخالف شاه و حکومت بود، و شاه بخاطر نفرت از مصدق بظاهر در مقطعی جانب ابوالقاسم خان را گرفت۱۰ اما ابولقاسم خان در نطق های خود در بختیاری هدف خود را احیاء مجد و عظمت بختیاری و دفاع از حقوق مردم بختیاری اعلام کرد و همزمان شدن قیام وی با جریانات نهضت ملی را در راستای مخالفت با این نهضت ندانست

درگذشت: ابوالقاسم خان بختیار در سال ۱۳۲۲ به دستور شاه توسط پسر برادر خود، تیمور بختیار دستگیر و تحت الحفظ به تهران برده شد و در مورخ ۲۹ آذر ۱۳۳۲ بعد از محاکمه تبرئه گردید.^[۷ نهایتا ابوالقاسم خان بختیار در تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۳۵ خورشیدی در سن ۴۲ سالگی به‌طرز مشکوکی در در تهران درگذشت و در محوطه شاه عبدالعظیم به خاک سپرده شد. علت مرگ زودرس وی همچنان در پرده‌ای از ابهام است، گرچه گروهی بر این باورند که دربار، در مرگ وی دخیل بودند.^[۱۱]

زندگی خصوصی : وی در سال ۱۳۱۴ خورشیدی در تهران با بی‌بی عظیمه بختیار، دختر نصیرخان سردار جنگ ازدواج کرد و حاصل این ازدواج ۲ پسر با نام‌های سیاوش خان و کوروش خان بختیار و یک دختر با نام هوری‌وش بود. بی‌بی عظیمه که خود از زنان برجسته بختیاری بود و بعد از مرگ همسر نیز فعالیت های سیاسی داشت در ششم بهمن ۱۳۷۹ در پاریس درگذشت و در قبرستان نانتر پاریس بخاک سپرده شد.^[۱۲]