نقدی بر کتاب استان شناسی

شهریور ۲۰, ۱۴۰۲ سرزمین ما انتقادی و اجتماعی, تاریخ و فرهنگ, موضوعات سایت ۱

---

نقد کتاب استان شناسی چهارمحال بختیاری

جناب آقای امیریان مدیرکل محترم آموزش و پرورش چهارمحال بختیاری
با سلام و احترام ضمن سپاس از زحمات جنابعالی و همکاران ارجمند، پیرو صحبت های حضوری، به پیوست مقاله «نقد کتاب استان شناسی چهارمحال بختیاری» که در سالهای گذشته تدوین و چاپ گردید و دارای مطالب مخدوش و اشتباهاتی بویژه در بخش تاریخی و فرهنگی است، حضورتان ارسال می گردد، خواهشمند است، موضوع بررسی و در راستای تکمیل مطالب و پیراستن از نواقص، اصلاحات لازم به عمل آید.
                                               رضا بهرامی دشتکی ـ ۲۵ اسفند ۱۴۰۱ ـ دبیر آموزش و پرورش، پژوهشگر

نقدی بر کتاب استان شناسی چهارمحال بختیاری

کتاب فعلی «استان شناسی چهارمحال بختیاری» در سالهای قبل در اداره کل آموزش و پرورش استان تدوین گردید و تاکنون (با تغییرات جزئی) در مدارس متوسطه استان تدریس می گردد. اگرچه در این کتاب مطالب ارزنده ای در راستای معرفی استان صورت گرفته و کوشش فراوانی برای تدوین و تالیف آن توسط جمعی از همکاران و مولفان فرهنگی صورت گرفته که قابل تقدیر است. اما در مواردی بویژه در فصل سوم و چهارم (ویژگی های فرهنگی استان و پیشینه تاریخی استان) به استناد منابع مجهول و برخی نوشته های غیر منصفانه افرادی با دیدگاه ضد بختیاری، مطالبی آمده که دارای نواقص و اشتباهات فاحشی بوده و به روشنی نشانگر مواضع جانبدارانه و بخشی نگری در استان است. که در همان زمان نیز به برخی تدوین گران کتاب استان شناسی که از همکاران گرامی ما هستند یادآوری کردیم. اما متاسفانه تا کنون نسبت به اصلاح اقدام نشده است.  کتاب استان شناسی تالیف شخصی و خارج از سیستم دولت و نظام نیست که برداشت های شخصی و مخدوش وارد آن شود و بجاست که نسبت به اصلاح و تکمیل این اثر اقدام گردد. به شرح زیر مواردی از اشتباهات و نقایص آن یادآوری می گردد:

۱ـ در صفحه ۷۲ این کتاب در خصوص نژاد و اقوام استان این گونه آمده است: فارس زبان های مستقر در چهارمحال از مهاجران آریایی اند که از حدود هزاره اول قبل از میلاد به این منطقه وارد شدند!  اما سطر بعد درباره بختیاری ها این جمله تردید آمیز را بیان می کند: … در مورد بختیاری ها عقاید مختلفی وجود دارد!…»  با تاسف اینگونه بیان کردن اجحاف در حق قومی است که با افتحارات بزرگ ملی که در طول تاریخ در بخش وسیعی از کشور از جمله کل استان چهارمحال بختیاری سکنی داشتند و قضیه عکس است! حداقل بهتر بود در هر دو مورد بیان یکسان بکار می بردند نه جانبدارانه.

۲ـ در همان صفحه ادامه می دهد: … بر مبنای گویش ترکیب جمعیت استان به ترتیب : «فارس»، «فارس و لر» «لر» و «ترک» است! که مبهم و جانبدارانه به این موضوع پرداخته است… این چه بیانی است که بکار برده شد.  فارس و «فارس لر» چه صیغه ای است که در یک کتاب درسی بیان می شود. اکثریت جمعیت استان و به نظر کارشناسان منصف نزدیک به ۷۰ درصد استان را بختیاری ها (قوم ایرانی با گویش پارسی باستان) تشکیل می دهند. بر این اساس گویش بختیاری که گویش اصیل پارسی باستان است، نیز در اولویت خواهد بود. به نظر می رسد این جمله فقط به این منظور در کتاب بیان شد که جمعیت بختیاری را کم رنگ نشان دهند و ساکنین دیگر را پر رنگتر جلوه دهند.

۳ـ در ص ۷۳ به موسیقی استان پرداخته شد و ظاهرا سخت بود که نام واحد «موسیقی بختیاری»! را ذکر کنند و متنی مغشوش ارائه کردند. موسیقی بلال بلال یا دی بلال را وای بلال نوشته اند. بهتر بود از نظر کارشناسان موسیقی استفاده کنند که کدام یک را می توان به معنای دقیق موسیقی نام نهاد و آیا برای یک محل محدود می توان موسیقی خاص و مستقل بکار برد!

۴ـ اما اشتباهات فاحش تاریخی: در صفحه ۸۵ و ۸۶ وقایع مشروطیت و نقش اساسی بختیاری را در نهضت مشروطیت به گونه ای تشریح کردند که گویی بختیاری ها فقط بنا به تقاضای مشروطه خواهان اصفهان و حاج آقا نوراله وارد صحنه شدند!  و از خود اندیشه و برنامه ای نداشتند و تلاش های سردار اسعد و نقش عظیم وی و بختیاری ها در مشروطه بسیار کم رنگ جلوه داده شد. منابع و اسناد مکرر ذکر کردند که سردار اسعد از چند سال قبل از آن در محافل مشروطه خواهان در پاریس مشارکت و همراهی داشت و حمایت از مشروطیت را برنامه ریزی کرده بود. و باز نوشته شده «مجاهدین مشروطه خواه چهارمحال و بختیاری» و این هم نوعی تحریف تاریخ است در همه منابع تاریخی دقیقا به «نقش بختیاری ها در مشروطیت» اشاره گردیده است. ضمن احترام به همه اقوام استان باید تاکید کرد در مبحث تاریخی وقتی که جایی نقشی در مشروطه نداشتند و حتی برخی مناطق و ایلات در مقابل مشروطه قرار گرفتند چگونه با تحریف تاریخ، عنوان را تغییر دهیم!

۵ـ در ص ۸۶ این کتاب، قرارداد نفت بختیاری با انگلیسی ها را پس از قدرت گرفتن بختیاری ها در مناصب دولتی مشروطیت دانسته اند! و ساخت قلعه ها و بناهای تاریخی بختیاری در استان را مربوط به این دوره و عواید آن و حتی قدرت گرفتن بختیاری ها را مربوط به قرارداد با انگلیس ذکر کردند! که اشتباه و اهانت است. اولا قراداد نفت بختیاری ها سالها قبل از فتح تهران و پیروزی مشروطیت انعقاد گردید و قلعه سردار اسعد در جونقان و بسیاری بناهای دیگر قبل از مشروطیت بنا نهاده شد و ثانیا قدرت یافتن بختیاری ها از دوره صفویه و پس از آن همیشه محرز بود و در انقلاب مشروطیت، نیز درایت سردار اسعد و روحیه سلحشوری و دلاوری و آزادی خواهی بختیاریها بود که موجب قدرت و نقش آنان در مشروطه گردید که خود مبحث مفصلی است که جای آن در اینجا نیست.

۶ـ در ص ۸۷ در بند چهارم درباره دوره پهلوی دوم نوشته: «در این دوران برخی خوانین به دربار یا مجلس سنا راه یافته و یا نظیر تیمور بختیار و شاهپور بختیار! به مقامات مهمی دست یافتند ولی تغییر مثبتی در وضعیت مردم استان ایجاد نشد»!  در این پاراگراف به گونه ای القاء می شود که بختیاری ها در حکومت پهلوی دوم نفوذ داشتند اما به درد مردم استان نخوردند!  فراموش کردند که در چند سطر بالاتر در این کتاب به دشمنی حکومت پهلوی با بختیاری ها و خوانین پرداختند و گفتند حتی در دوره پهلوی دوم نیز خوانین بختیاری نقش سیاسی خود را از دست دادند! .. تیمور بختیار مناصب نظامی داشت و در پنهان  علیه سلطنت پهلوی فعالیت داشت و بعدها نیر علیه آن وارد صحنه شد و نهایتا به قتل رسید. شاهپور بختیار نیز ۳۷ روز در شرایط نامتعادل و از دست رفته حکومت، نخست وزیر بود چه اقدامی باید استان داشته باشند!

این گونه نوشتن این تصور را تداعی می کند که مولفان یا افراد دخیل، موارد این چنینی را به قصد تخریب بختیاری، تنظیم کردند. اگر قصد تخریب و تفرقه نیست چرا از بین بزرگان بختیاری نام افرادی را فقط برای تخریب ذکر می کنند. بسیاری از سران و بزرگان در بختیاری در دوره پهلوی اول و دوم عمدتا در حال مبارزه به حکومت بودند و آنانی که می توانستند، قطعا اقدامات مثبت زیادی را در استان انجام دادند. از قبل از مشروطیت علیقلی خان سردار اسعد (از رهبران بزرگ مشروطیت) «نخستین مدارس نوین استان در شهرکرد و جونقان دایر کرد و معلمینی را به هزینه شخصی خود از تهران به استان آورد و به تشویق وی سایر خوانین نیز در نقاط مختلف استان مدارسی را تاسیس کردند. بی بی ماه بیگم همسر مرتضی قلی خان فرزند صمصام السطنه نیز بزرگترین مرکز خیریه و مدرسه را در مرکز استان دایر کرد و…  اگر مبنا حضور برخی خوانین در مناصب و مجلس دوره پهلوی بود در همین دوره بسیاری از چهره های غیر بختیاری نیز از دهکرد و مناطق اطراف نیز به دربار و سنا و مناصب دیگر دست یافتند و اقدام مثبتی برای استان نکردند!

۷ـ در ص ۸۸ کتاب استان شناسی در بیان وجه تسمیه استان بسیار جانبدارانه و مخدوش و با جدا کردن چهارمحال ـ از بختیاری اشاره و نوشته شد: «چهارمحال! حداقل از قرن ششم هجری قمری بدین نام شهرت داشت (بدون ذکر منابع) در حالیکه نام چهارمحال از اواخر دوره صفویه ذکر شده یعنی قرن یازدهم و در ادامه نوشته: «بختیاری هم نام یک ایل و هم نام یک منطقه جغرافیایی که به دلیل استقرار بخشی از ایل بختیاری در این منطقه خوانده می شود…» که این گونه تحلیل نیز اساسا غلط انداز است. کل استان در طول تاریخ بخشی از سرزمین بختیاری بوده است.

۸ـ در ص ۸۹ کتاب استان شناسی، در معرفی شخصیت ها و مشاهیر استان متن مضحک گونه ای اضافه شده و مشاهیر مجهولی را نام بردند که محتملا با هدف تحت الشعاع قرار دادن مفاخر واقعی صورت گرفته است:  مشاهیر استان چهارمحال بختیاری را اینگونه معرفی کرده اند:  آیت الله ابوالقاسم نجفی دهکردی ـ  آیت الله بختیاری! ـ  آیت الله نغنه ای! ـ  آیت الله زانیانی! ـ  آیت الله امامی دهکردی ـ  آیت الله فارسانی ـ  آیت الله جونقانی ـ  آیت الله بروجنی ـ و ما اضافه کنیم: آیت الله سامانی! ـ آیت الله بنی! ـ آیت الله شهرکی! ـ آیت الله فرخشهری! ـ آیت الله …  (بجز آیت اله نجفی دهکردی که معرفی شد) این همه آیت الله مجهول و بی نام و نشان از کجا آورده شد! این گونه بیان کردن خود اهانت به جامعه علما و مقام روحانیت است. آیا صرفا پسوند یک شهر را به واژه آیت اله اضافه کردن برای معرفی مشاهیر تاریخی کافی است!.  پژوهش و تاریخ نویسی بر این مبنا فاقد اعتبار است.

۹ـ در ص ۸۹  کتاب به بعد شرح زندگانی آیت اله دهکردی و عمان سامانی و شیدای دهکردی و دستان بنی آمده است و در ادامه متن مختصر و ناقص در معرفی پژمان بختیاری (از مفاخر ملی) آمده که به زادگاه وی در استان اشاره نشده، اگر اهل استان بوده، مانند سایر مشاهیر، باید زادگاه وی ذکر گردد و اگر از استان نمی دانند چرا از مشاهیر استان ذکر شده است. پژمان بختیاری خود در خاطراتش مکررا اشاره به شهر دشتک زادگاه خود نموده است. (سند پیوست) ضمن اینکه در معرفی سایر مشاهیر در این کتاب، معرفی کاملتر صورت گرفته است در حالیکه چهره هایی مانند پژمان بختیاری مقام علمی و ادبی بسیار برجسته تری در کشور داشته است. و در این متن به زندگی سایر مفاخر برجسته بختیاری مانند سردار اسعد بزرگ، علیمردان خان، بی بی مریم، داراب افسر و… نیز اشاره نگردید.

و نکاتی دیگر که در حال حاضر به همین بسنده می کنیم. امیدواریم با درایت مسئولان و فرهیختگان استان نسبت به اصلاح شایسته این کتاب که به نوعی معرف اصلی استان است، اقدام گردد و از تفرقه و جانبداری پرهیز گردد و بی توجهی نسبت به خدمات و پیشینه درخشان بختیاری ها در طول تاریخ، که با اغراض مختلف در استان صورت می گیرد، پایان یابد و در راستای ایجاد وحدت و همبستگی در استان گام برداشته شود. از مدیرکل محترم آموزش و پروش استان و کمیته تالیف کتب درسی درخواست می شود، برای بازنگری و اصلاح این کتاب اقدام نمایند.

      رضا بهرامی دشتکی(پژوهشگر) ـ اسفندماه ۱۴۰۱

..

bigtheme

---