مقدمه: سرزمین ایران از آغاز دوران تاریخی به تدریج شاهد شکل گیری کهن ترین تمدن های بشری بود یکی از قدیم ترین تمدن های باستان، تمدنی بود که در کناره های رود کارون و کوهستانهای زاگرس شکل گرفت. این تمدن «عیلام» نام داشت که بعدها مسکن قوم پارس و خاستگاه تمدن هخامنشیان گردید. سرزمین بختیاری نیز در بخشی از این تمدن واقع بود. در منابع تاریخی از این سرزمین و اقوام آن با نام های انشان/آنزان، الیمایی، کاسی ها و… نیز یاد شده است

   از منظر جغرافیایی نیز محدوده و قلمرو سرزمین بختیاری در طول تاریخ شامل بخش عمده ای از استانهای خوزستان، چهارمحال بختیاری، اصفهان، کهگیلویه بویر احمد، لرستان و همچنین قسمت هایی از استانهای فارس، بوشهر و ایلام و.. دیگر نقاط پراکنده در کشور است.

  نژاد و پیشینه تاریخی

  در مورد نژاد و خاستگاه قوم بختیاری نظریات متفاوتی ابراز شده است اما با یافته های باستان شناسی و پژوهش های محققان این نظر بیشتر مورد تایید قرار گرفته است که بختیاری ها از قوم پارس هستند که با بازماندگان اقوام ایرانی در دوره عیلامی اختلاط یافتند. در طول قرن های بعد نیز طوایف دیگری در بختیاری ادغام شدند. در فرهنگ و تمدن بختیاری نیز مشابهت های فراوانی با فرهنگ ایران باستان و قوم پارس وجود دارد، از این رو بختیاری ها بزرگترین قوم ایرانی و آریایی در ایران به شمار می آیند.

  گویش بختیاری نیز مشابهت و پیوستگی فراوانی با زبان پارسی میانه دارد که در دوره ساسانیان رواج داشته است این گویش در طول قرن ها اصالت خود را از دست نداده و اختلاط و امتزاج کمتری با زبانها و گویش های دیگر داشته است. شاید اساسی ترین دلیل آن شیوه زندگی کوچ نشینی و ویژگی های جغرافیایی سرزمین بختیاری بود؛ که باعث گردید در مقابل اقوام مهاجم  مقاومت نموده و فرهنگ خود را از تغییرات اساسی و نیز از گزند تحولات خارجی و دگرگونی های اساسی که سایر گویش ها  و فرهنگ ها به آن دچار شده اند، مصون دارند. فرهنگ و آداب و رسوم بختیاری و نوع پوشاک و لباس بختیاری ها نیز با تشابه فراوانی با فرهنگ باستانی ایران دارد که از دیرینگی و پیوستگی آن با تمدن ایران باستان حکایت دارد.

    سرزمین بختیاری از هزاران سال پیش تاکنون تحولات و حوادث بی شماری را به خود دیده است اما همواره این قوم در راه حفظ وطن و کیان ایران زمین فداکاری نموده و افتخارات بسیاری را در تاریخ ایران به ثبت رسانده اند. در دوران هخامنشیان بختیاری ها از سپاهیان اصلی کورش کبیر و از پایه گزاران تمدن ایران بزرگ بودند. کوروش از سرزمین انشان بود که در محدوده سرزمین بختیاری واقع بود، بر این اساس و دلایل دیگر بسیاری از محققان کوروش هخامنشی را از قوم بختیاری دانسته اند

   در جریان حمله ویرانگر اسکندر مقدونی به ایران تاریخ نویسان تنها از مقاومت دلیرانه قومی به فرماندهی «آریو برزن بختیاری» سردار ایرانی در کوهستان بختیاری سخن گفته اند که با فدا کردن جان خویش مقاومت و ایستادگی بی نظیری در مقابل دشمنان از خود نشان دادند.

تا قبل از اسلام بختیاری ها بخشی از قوم پارس بودند و به همین نام خوانده می شدند و گاهی در تاریخ با نام اقوام کوه نشین یاد شدند. بعد از ورود دین اسلام به ایران، در منابع، مردمان کوه نشین از جمله بختیاری ها، اقوام لر و کرد را یکی می دانسته اند و در مجموع مردمان جبال/ کوه نشین می گفتند. 

 قوم بختیاری پیش از سایر اقوام ایرانی و از همان آغاز به مکتب اهل بیت(ع) و تشیع گرایش یافتند در حالیکه سایر اقوام ابتدا سنی شدند و بعدها به شیعه گرایش یافتند.  از این رو می بینیم بختیاری تنها قوم بزرگ کشور است که صددرصد شیعه هستند و سرزمین بختیاری در طول دوره های سخت تاریخی همواره پناهگاه نوادگان اهل بیت بوده و وجود امامزاده ها و زیارتگاه های فراوان و حضور سادات در جای جای سرزمین بختیاری گواه اعتقاد راسخ آنان در این باره است.

در دوران سلسله شیعی آل بویه در قرن چهارم و حاکمیت آنها در خوزستان بختیاری ها یا لر بزرگ و لر کوچک بیشتر در دل فرهنگ شیعه قرار گرفتند و حتی برخی بر این عقیده اند، نام بختیاری از حاکم آل بویه «عز الدوله بختیار» گرفته شده که از فرمانروایان آل بویه در خوزستان و دیگر مناطق همجوار بوده است و بختیاریها در سپاه وی بودند و بنام بختیار معروف شدند. از آن زمان بختیاری همواره در تشیع ثابت قدم ماندند. شاید به همین دلایل است که قوم بختیاری تا قبل از طلوع صفویه گاهی مهجور و مغبوض حکومت های غیر شیعه بوده و جلوه کمتری داشته و گاهی محصور در مناطق و کوهستان های دور افتاده بودند.

     در دوره اتابکان (از قرن ششم به بعد تا قرن نهم) سرزمین بختیاری تحت سیطره حکومت اتابکان لر بود که در محدوده لرستان و سرزمین بختیاری حاکمیت پیدا کردند و بختیاری ها به «لر بزرگ» در مقابل لر کوچک (لرستان) معروف بودند.

  اطلاق کلی نام بختیاری به این قوم ظاهراً از آغاز دوران صفویه یا کمی قبل از آن معمول گردید و حضور آشکار آنان در صحنه کشور در این دوره نمایان تر شد.  اما گفته می شود، با توجه به پیشینه کابرد آن، ریشه کلمه بختیاری به قرن های قبل از آن برمی گردد. همانگونه که اشاره شد برخی معتقدند از نام عزالدوله بختیار حاکم آل بویه در خوزستان گرفته شد و برخی نیز به نام یکی از شاخه های اصلی ایل بختیاری با عنوان «بختیار وند» (بهداروند) اشاره دارند که شاید نام بختیاری از این شاخه بختیاری که از حاکمان بختیاری بودند به کل این قوم اطلاق گردید. در تاریخ گزیده در قرن هشتم نیز از برخی طوایف لر تبار نام می برد و از طایفه مختاری یا بختیاری نیز نام می برد، هرچند برخی، همان واژه مختاری را صحیح می دانند.

  در دوره صفویه «تاجمیر و میرجهانگیرخان » دو تن از روسای معروف ایل بختیاری بودند که در دربار صفوی و سپاه ایران جایگاه برجسته ای داشتند. در آن هنگام در جنگ با عثمانی ها  بختیاری ها حضور داشتند و نبرد دلیرانه آنان در شکست دشمن موثر بود. در این دوره قوم بختیاری به عنوان سرزمین و ولایت بختیاری و نه فقط ایل، دارای حاکمیت بود. از علمای برجسته دوره صفوی علامه شیخ یعقوب بختیاری در خوزستان بود که از عالمان بزرگ آن عصر بود

 به روایت تاریخ در جریان حمله مغول به ایران، سرزمین بختیاری شاهد مقاومت این قوم بوده و به دلیل ایستادگی در برابر بیگانه و شرایط جغرافیایی خاص، مغول ها نتوانسته اند بر آنها غلبه یابند. در هنگام حمله افغانها به ایران نیز قوم بختیاری با رشادت و دلیری، در مقابل دشمن مقاومت سرسختانه داشتند و در حالیکه دربار صفوی تسلیم شده بود سپاهی از بختیاری به سرکردگی «قاسم خان بختیاری و علی مردان خان بختیاری» با افغانها نبرد کردند ولی به دلیل ضعف و خیانت در سپاه دربار صفوی پیروزی در آن مرحله حاصل نشد. ولی این مهاجمان نیز نتوانستند بر سرزمین بختیاری غلبه پیدا کنند.

   در دوره ی نادرشاه قشون بختیاری به فرماندهی «علی صالح خان بختیاری» از سرداران معروف نادرشاه در سپاه ایران حضور داشتند و در سال ۱۱۵۱ هجری قمری توانستند با رشادت قلعه معروف قندهار را فتح نموده و موجب شکست نهایی افغانها شوند. نادرشاه سپاه بختیاری را مورد تقدیر قرار داد و در فرمان هایی علی صالح خان را به سرداری و ریاست بختیاری منصوب کرد.

   پس از دوره نادری و اختلاف جانشینان او، بختیاری ها به رهبری «ابوالفتح خان و علی مردان خان» برای در دست گرفتن  قدرت در ایران تلاش هایی کردند و مدتی دربار ایران را در اصفهان در اختیار داشتند و علیمردان خان نایب‌السلطنه ایران گردید. اما بعدها به دلیل اختلاف درونی در مقابل همتبار لر خود، کریم خان زند شکست خوردند و به حاشیه رانده شدند.

     هنگامی که قاجاریه در ایران حاکمیت یافتند «محمدتقی خان بختیاری» حاکم مقتدر سرزمین بختیاری شد و توانست تا حدودی همه ایلات و طوایف بختیاری را زیر چتر واحدی متحد نماید. حکام قاجار که از اقتدار روز افزون وی در هراس افتادند برای نابودی وی تلاش کردند و در نبردی ناجوانمردانه وی را دستگیر کرده و به زندان افکندند سرانجام وی در زندان درگذشت. شرح حال محمدتقی خان و جریان این نبرد در کتاب معروف «سفرنامه لایارد» آمده است.

  پس از وی در زمان فتحعلیشاه قاجار  «اسدخان بهداروند»، معروف به (شیر کش و شاه اسد) قدرت برتر در ایل بختیاری بود و رشادت های بی نظیر وی در مقابل حکومت فتحعلی شاه و بیگانگان در تاریخ ذکر شده است. از عرفای مشهور اوایل دوره قاجاریه بابا رستم بختیاری در اصفهان بود

   در این دوره همچنین «الیاس خان بختیاری» برای مدتی ریاست ایل بختیاری را برعهده داشت (۱۲۲۵ـ ۱۲۴۵) و در جریان جنگهای ایران و روسیه به درخواست فتحعلیشاه قاجار، الیاس خان هزار نفر یا به روایتی در مرحله دیگر سه هزار نفر از قشون بختیاری را به فرماندهی برادرش حسن خان برای کمک به سپاه عباس میرزا فرستاد که شجاعانه در مقابل قوای روس جنگیدند حتی زمانی که قوای ایران عقب نشینی کرد، بختیاریها همچنان به جنگ ادامه دادند تا اینکه در محاصره لشگر روس ها قرار گرفته و به اسارت در آمدند و پس از امضای قرارداد صلح ایران و روسیه آزاد شدند.

  در دوره ی ناصرالدین شاه قاجار، «حسینقلی خان» ایلخانی مقتدر بختیاری در تمام سرزمین بختیاری قدرت تام یافت و سعی کرد بختیاری ها را متحد نماید اما سرانجام با توطئه ظل السلطان حاکم قاجار در اصفهان به قتل رسید. برادران و فرزندان وی از جمله سردار اسعد در دوره های بعد به قدرت رسیدند.

  اوج نقش بختیاری ها در سرنوشت ایران، مشارکت آنها در جریان انقلاب مشروطیت بود. بختیاری ها همگام با ملت مبارز ایران به دفاع از مشروطیت برخاستند و به رهبری «سردار اسعد بختیاری» و با حمایت روحانیت در اصفهان و چهارمحال بختیاری و رشادت های بختیاری ها و سردارانی چون  «ضرغام السلطنه بختیاری» به منظور مبارزه با استبداد حکومت محمدعلی شاه عازم اصفهان و تهران شدند. و سرانجام در سال ۱۲۸۸ هجری شمسی موفق به فتح تهران و سرنگونی حکومت استبداد گردیدند.

   پس از استقرار حکومت مشروطه بازهم این بختیاری ها بودند که از مشروطیت نوپا با نثار جان خود دفاع نمودند. بختیاری ها در اوایل مشروطه به مناصب مهم کشوری دست یافتند از جمله «صمصام السلطنه بختیاری» دو دوره نخست وزیر ایران در دوره مشروطیت بود و سردار اسعد از رهبران بزرگ و مورد قبول مشروطه خواهان بود. اما پس از مدتی با بروز اختلافات و انحراف مشروطه، سردار اسعد از از دخالت در امور کشور و مسئولیت ها کنارگیری نمود و بختیاری ها نیز به تدریچ از حکومت مشروطه کنار زده شدند.

  مبارزات سردار بی بی مریم بختیاری در جریان مشروطیت و بعد از آن در مبارزه علیه انگلیسی ها  و روس ها و پناه دادن به آزادیخواهان ایران در جریان جنگ جهانی اول از دیگر افتخاران این سرزمین است

   با روی کار آمدن حکومت رضا شاه، وی به سرکوب قوم بختیاری پرداخت و با اعدام بسیاری از خوانین و سران بختیاری، در تضعیف بختیاریها کوشید. پایان داد. در دوره پهلوی اول و دوم  قیام های آزادی خواهانه علیه حکومت شاهنشاهی صورت گرفت که مهمترین آنها قیام «علیمردان خان بختیاری» (شیر علیمردان) در سال ۱۳۰۸ بود که با خشونت و خیانت سرکوب و رهبر قیام زندانی و نهایتا در سال ۱۳۱۳ اعدام گردید.

    بختیاری در نهضت ملی نیز همراه ملت ایران در صحنه بودند و با دخالت های بیگانگان همواره مقابله کردند و در حکومت محمدرضاشاه نیز با مبارزات خود به رهبری ابولقاسم خان بختیار در مقابل استبداد،برگ زرین دیگری بر کتاب تاریخ ایران افزودند.

سرزمین بختیاری مفاخر بزرگی را در دامان خود پرورانده است مفاخری همچون: همچون سردار اسعد (رهبر انقلاب مشروطیت) ـ علیمردان خان (اسطوره مبارزه با استبداد) ـ علی صالح خان بختیاری (سردار سپاه نادرشاه) ـ پژمان بختیاری(شاعر بزرگ معاصر) ـ صمصام‌السلطنه (نخست وزیر ایران در دوره مشروطیت)ـ داراب افسر بختیاری(شاعر مشهور گویشی) ـ دکتر قیصر امین پور (شاعر معروف معاصر) ـ سردار بی بی مریم(از زنان مبارز ایران) ـ بهمن علاء الدین (هنرمند بزرگ بختیاری) و…

      در دوران انقلاب اسلامی نیز بختیاری‌ها در صحنه های مختلف انقلاب و کشور نقش آفرینی کردند بویژه در دوران دفاع مقدس بختیاری ها در لشکرهای خوزستان، اصفهان، چهارمحال بختیاری و استانهای دیگر با شجاعت و دلاوری همواره در خطوط مقدم جبهه‌ها پیشرو و خط شکن بوده اند.  امروزه نیز سرزمین بختیاری در مسیر  شکوفایی و رشد علمی و فرهنگی و توسعه قرار دارد. البته این سرزمین به دلیل اجحاف حکومت‌ها در طول تاریخ و محرومیت تاریخی آن، نیاز به توجه فراوانی برای رفع مشکلات دارد…  ادامه دارد…

تحقیق و نگارش: رضا بهرامی دشتکی۱۳۹۱

 محدوده جغرافیایی و جمعیت سرزمین بختیاری

سرزمین بختیاری با تاریخ و تمدن چندین هزار ساله ریشه در تاریخ دیرینه ایران باستان دارد. سرزمین بختیاری شامل بخش عمده ای از استانهای خوزستان، چهارمحال بختیاری، اصفهان، کهگیلویه بویراحمد، لرستان و قسمت هایی از استان های فارس، بوشهر و ایلام است. علاوه بر این جمعیت عظیمی از بختیاری ها در تهران و سایر شهرهای بزرگ مانند اصفهان، شیراز، اهواز، کرج و.. سکونت دارند…. البته اگر سایر اقوام لر را نیز محسوب نماییم این محدوده گسترده تر خواهد شد…

 این سرزمین از موقعیت طبیعی و جغرافیایی خاصی برخوردار بوده و در قلب ایران زمین جای گرفته است. سرزمین بختیاری چونان نگینی بر تارک ایرانزمین می درخشد و بخش مهمی از سرزمین ایران بزرگ است. این سرزمین در دامان کوهساران بلند زاگرس و دشت های زیبای مناطق مرکزی و جنوب غربی کشور جای دارد. دو رودخانه بزرگ کشور یعنی زاینده رود و کارون از کوهساران بختیاری سرچشمه می گیرند. سرزمین دیرینه بختیاری از طبیعت بکر و زیبا، رودهای خروشان، چشمه ساران زلال، جنگل های سرسبز و مناطق دیدنی و گردشگری بی نظیری برخوردار است.

جمعیت بختیاری ها و اقوام لردر کل کشور

اگر چه اطلاعات دقیقی از میزان جمعیت هر یک اقوام کشور از جمله بختیاری ها در دست نیست، اما برخی کارشناسان با توجه به حضور بختیاری ها در بیش از ۱۰ استان کشور با جمعیت میلیونی و همچنین در شهرهای بزرگ کشور مانند تهران، اصفهان، شیراز و.. جمعیت بختیاری ها را در کل کشور حدود ۱۲ میلیون نفر تخمین می زنند و با احتساب جمعیت سایر اقوام لر در ایران نزدیک به ۲۰ میلیون نفر برآورد می کنند.
سرزمین تاریخی بختیاری اگرچه از دوران رضاشاه با هدف تضعیف بختیاری ها به چندین استان تقسیم شده است اما هویت آن همچنان پابرجاست. مانند سرزمین خراسان یا سرزمین آذربایجان که قلمرو خاصی داشتند و همچنین با پیشینه بسیار طولانی نقش زیادی در تاریخ و تمدن ایران داشته است و همیشه خود را از ایران دانسته و ایران را از خود. و پیوندی ناگسستنی با تاریخ و تمدن و سرنوشت ایران داشته و دارد. مردمان بختیاری در طول تاریخ همواره در راه دین و میهن، فداکاری و جانفشانی نمودند .

تحقیق و نگارش: رضا بهرامی دشتکی ۱۳۹۱

باز نویسی ۱۳۹۷

 عکس های تاریخی بختیاری

 ثبت عکس های تاریخی بختیاری همزمان با ورود عکاسی به ایران در دوره محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار آغاز گردید که در ابتدا اغلب توسط جهانگردان خارجی عکس‌هایی از مردمان و سرزمین بختیاری برداشته شد در اینجا و قسمت های بعدی بخشی از عکس های تاریخی بختیاری ارائه می شود.

 جمعی از بختیاری ها دوره قاجاریه

….

 حسینقلی خان ایلخانی بختیاری دوره قاجاریه

  جمعی از سران بختیاری

فتح تهران توسط سواران بختیاری

تابلو فتح تهران و مشروطیت اثر کمال الملک ـ سردار اسعد بختیاری سوار بر اسب