سرزمیـن ما – شیر سنگی بختیاری درحال نابودی

شیر سنگی بختیاری درحال نابودی

شهریور ۰۱, ۱۳۹۲ سرزمین ما انتقادی و اجتماعی, تاریخ و فرهنگ, موضوعات سایت ۰

برد شیر (شیرهای سنگی تاریخی بختیاری) در حال نابودی!

شیر سنگی، یا در گویش بختیاری «بردشیر»، تندیس‌هایی از جنس سنگ‌ هستند که در گذشته توسط سنگ‌ تراش‌ ها در سرزمین بختیاری به شکل نمادی از شیر تراشیده می‌شدند و به نشانه شجاعت، دلاوری و ویژگی‌هایی چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاه بزرگان قوم خود قرار می‌دادند.بردشیرها‌، از پهلو مزین به نقش شمشیر ، اسب، تفنگ، مهر و تسبیح هستند و برگرده آنها مشخصات متوفی نقر می شد.

شیر سنگی در قوم بختیاری علاوه بر نماد غیرتمندی و بی باکی، نشانه اعتقاد عمیق به امام علی (ع) شیرخدا و اعتقادات شیعی نیز بود. هنری لایارد»، در کتاب ماجراهای اولیه، آورده: «بختیاری‌ها، تندیس و نقش شیر را به روی قبور خوانین و افراد سرشناس نصب یا نقر می‌کنند، تا خاطره سلح‌شوری و جنگجویی آن‌ها، برای همیشه زنده بماند و لرها (بختیاری‌ها) عقیده دارند که شیرها به دو نوع مسلمان و کافر تقسیم شده‌اند. نوع اول دارای رنگی گندمگون و زرد روشن و نوع دوم قهوه‌ای رنگ با یال و پشت سیاه. آنان معتقدند که اگر کسی مورد حمله شیر مسلمان واقع شود باید کلاه خود را از سر بردارد و در نهایت ادب و خضوع او را به نام «علی» قسم دهد که وی را ببخشد. شیر با شنیدن این درخواست پی کار خود خواهد رفت. اما اگر شیر کافر باشد، توجه نخواهد کرد…»

در گذر از چهار محال بختیاری تا خوزستان، آنجا که پیچ و خم جاده‌ها مسافران را مهمان روستاها و مسکن مردم ایل بختیاری می کند، شیرهای سنگی کوچک و بزرگ با غرور و عظمت بی‌بدیلی که نشان از دلاوری و قهرمانی در میان این مردمان دارد، یکی یکی رخ‌نمایی می‌کنند. شیر در فرهنگ ایران نمادی از آیین مهر و همچنین نشانه قدرت و شجاعت بوده و از دیرباز همواره به عنوان نماد ملی این کهن مرز و بوم جایگاه ویژه‌ای داشته است. شیرسنگی که به گویش مردم بختیاری «بردشیر» خوانده می‌شود با توجه به این اندیشه کهن و به پاسداشت مقام نام‌آوران و پهلوانان بختیاری از سنگ‌ کوه‌های زاگرس تراشیده و بر مزار درگذشتگان نصب می‌شد، شیری که بر پهلویش نقش شمشیر، اسب، تنفگ و بر گرده‌اش مشخصات متوفی را داشت.

اما اکنون، نه‌ تنها این رسم متداول نیست بلکه از شمار بردشیرهایی هم که از سال‌ها پیش در گورستان‌های بختیاری موطن داشته‌اند، کم شده است. قلمرو شیرهای سنگی در استان‌های چهارمحال بختیاری و خوزستان در اثر بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی و ناآگاهی بعضی افراد نسبت به اهمیت این میراث، در معرض تهدید جدی قرار گرفته و تاکنون هیچ اقدامی در راستای شناسایی، ساماندهی و شناسنامه‌دار کردن آنها صورت نگرفته است.

بردشیرها قربانی می‌شوند!

هیبت بردشیرهای بختیاری در این سال‌ها، طعمه احداث و تعریض جاده ها، توسعه شهرها و روستاها با اقدام‌های شتاب‌زده شهرداران و مسئولان بوده و در موارد بسیار زیاد نیز از گزند طمع قاچاقچیان اشیاء عتیقه در امان نبوده اند. همچنین گفته می‌شود که آبگیری سدها در آینده نه چندان دور شمار دیگری از این شیرهای سنگی با ارزش را قربانی خواهد کرد. وضعیت شیرهای سنگی گورستان قدیمی شهر «گهرو» در جاده چهارمحال بختیاری به خوزستان مثال مشهودی از وضع اسفناک بردشیرهای بختیاری است. پیش‌تر عملیات تعریض خیابان مجاور به گورستان، احداث جاده خوزستان و سامان‌دهی امام زاده جعفر، شماری از شیرهای سنگی این ناحیه را زخمی، شکسته و نابود ساخته و اکنون این گورستان قرار است در طرح توسعه شهر گهرو به فضای سبز تبدیل شود.

به گفته اهالی این منطقه تعدادی از شیرهای سنگی بر اثر ایجاد انفجار در کوهی در مجاور گورستان شکسته و نابود شدند؛ تعدادی از آنها شبانه به سرقت رفتند و شماری از آنها نیز از ناحیه پا با ضربه تیشه خرد و نقش زمین شدند چرا که مردم عادی گمان می‌کردند در پاهای شیرها گنج پنهان شده است. در حال حاضر برخی از قسمت‌های محوطه این گورستان به منظور ایجاد گذرگاه، سنگ‌فرش شده و اطراف آن در اثر تعریض خیابان محدود شده است. شیرهای سنگی شکسته شده در این محدوده گواه تاثیرات سوء این تغییرات ناگهانی و نبود آگاهی کافی در مورد حفظ شیرهای سنگی در این گورستان است سدسازی در سرزمین بختیاری نیز عامل دیگری در نابودی شیرهای سنگی است. ایران‌نامه – معصومه شهباز ۱۳۹۱

منبع: ایران‌نامه – معصومه شهباز

شیرسنگی تاریخی به موزه مشروطه اهداء شد

ایرنا- مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری از اهدای شیر سنگی تاریخی متعلق به دوران قاجاریه به موزه مشروطه این استان خبر داد. به گزارش ایرنا، بهمن عسگری سوادجانی روز سه شنبه با اعلام این خبر به رسانه های استان افزود: این اثر تاریخی توسط ورثه مرحوم عیدی عالی ور برای نگهداری در موزه مشروطه مجموعه تاریخی فرهنگی جونقان اهدا شد.
وی، با اشاره به اهمیت شیرسنگی در فرهنگ بختیاری، تصریح کرد: شیر سنگی در فرهنگ بختیاری نه تنها نماد شجاعت، غیرتمندی و بی باکی و زورمندی است بلکه نشانه شیعه علی(ع) بودن بعنوان شیر خدا و شیر بیشه ایمان و پهلوانی است. عسگری سوادجانی خاطرنشان کرد: حفظ و حراست از آثار تاریخی یکی از مهمترین وظایف این اداره کل است که همکاری و همراهی مردم را می طلبد. شیر سنگی در میان بختیاری ها به ‘ برد شیر’ شهرت دارد و این تندیس هایی بر روی قبور دلاورمردان عشایر نصب می شد. خبرنگار: خاطره حسین زاده ۱۳۹۲*