سرزمیـن ما – یوسفعلی میر شکاک، شاعر برجسته

یوسفعلی میر شکاک، شاعر برجسته

دی ۰۵, ۱۳۹۵ سرزمین ما شعر و ادب, موضوعات سایت ۰

شاعران بختیاری()

یوسفعلی میرشکاک، از شاعران و نویسندگان برجسته کشور
شاعر، نویسنده، طنز پرداز، منتقد، روزنامه نگار

یوسفعلی میرشکاک از شاعران و نویسندگان برجسته کشور است وی متولد بیستم شهریور ۱۳۳۸ در روستای «خیرآباد معلا» از توابع شوش خوزستان (طایفه ساکی چهارلنگ بختیاری) است. در زادگاه خود خواندن و نوشتن آموخت. شاهنامه‌خوانی‌ها و فایزخوانی‌های پدرش در آن سن تاثیری عمیق در او بر جای گذاشت به نحوی که از سالهای نوجوانی میل پایان ناپذیر به مطالعه و خواندن پیدا نمود و در جستجوی کتابهای تازه بر می آمد. در زمان تحصیل در دبیرستان که وی مصادف با حوادث انقلاب بود، به دلیل شعارهای سیاسی ماموران خانه پدریش را مورد بازرسی قرار دادند خود وی در خانه نبود، اما بخش زیادی از کتابهایش را از بین بردند

اندک زمانی پس از انقلاب بود که راهی تهران شد و در آنجا به حلقه شاعران نوپای انقلابی پیوست و از همان زمان به عنوان شاعری با زبان محکم و حماسی در میان دیگران شناخته شد. نگاه نافذ و گیرا و صدای پرطنین‌اش باعث می‌شد در هر مجلسی که به شعرخوانی می‌پردازد، خیلی زود شناخته شود و نام و چهره‌اش در اذهان بماند. فعالیت سیاسی و مطبوعاتی‌اش را از همین دوران در حزب جمهوری اسلامی و سپس روزنامه این حرب و نیز در روزنامه کیهان شروع کرد و چندی نگذشت که مسئولیت صفحات ادبی این روزنامه‌ها به او سپرده شد.

با شروع جنگ تحمیلی به جبهه‌های حق علیه باطل پیوست تا وظیفه خود را برای دفاع از آب و خاک این مرز و بوم به انجام برساند. با آنکه سال‌ها از پایان جنگ گذشته تاثیر آن بر روح او هنوز باقی است؛ هنوز هم وقتی صحنه به شهادت رسیدن برخی از دوستانش را با زبان تشنه به یاد می‌آورد، گویی آواری از اندوه بر سرش فرود می‌آید….

دهه شصت علاوه بر حضور در جبهه دهه‌ای بود که او جایگاه خود را به عنوان یک شاعر و منتقد ادبی به تثبیت رساند و آثار او یکی پس از دیگری منتشر شدند. نخستین مجموعه شعر او با عنوان «قلندران خلیج» در همین دهه منتشر شد. دیوان بزرگ‌ترین شاعر سبک هندی «عبدالقادر بیدل دهلوی» برای اولین بار در ایران به همت و تصحیح او به چاپ رسید. او در همین دوران نقاشی را که همواره به آن علاقه‌مند بود جدی‌تر گرفت و تابلوهای ارزشمندی خلق کرد. تا کنون چندین نمایشگاه از آثار نقاشی او برگزار شده که با استقبال پرشور علاقه‌مندان به این هنر مواجه شده است. مجموعه شعرهای او با عنوان «ماه و کتان»، «از چشم اژدها»، «از زبان یک یاغی» و… یکی پس از دیگری به چاپ می‌رسیدند و او همچنان در حال خواندن و آموختن بود. او یکی از بهترین منتقدان ادبی دوران ما است و شاهد این سخن مقالات متعدد و آثاری است که در این زمینه منتشر کرده که از آن جمله می‌توان به کتاب‌های «در سایه سیمرغ» و «اجمال و تفصیل» اشاره کرد.

این شاعر همچنین از چهره‌های درخشان غزل و چهارپاره‌سرایی در شعر سه دهه اخیر به شمار می رود. از دیگر مجموعه شعرهای او می‌توان به «جای دندان پلنگ» و «زخم بی‌بهبود» اشاره کرد. جایزه جشنواره شعر فجر را از آن خود کرده و به عنوان یکی از پیشکسوتان شعر سه دهه اخیر بارها از او تقدیر شده است.

ویژگی دیگر او قدرت و توان بالا در طنزنویسی است. کتاب «دیپلمات‌نامه» او جایزه بهترین طنز مکتوب کشور را از آن خود کرده است. بارها در جشنواره سراسری طنز کشور از او تقدیر شده و جوایز فراوانی برده و حالا البته به عنوان داور در این جشنواره‌ها حضور پیدا می‌کند.

او سال‌ها است به تدریس و تاویل شاهنامه فردوسی مشغول است و در این زمینه تحقیقات ارزشمندی را به چاپ رسانده است. در زمینه‌های اجتماعی نیز نقطه‌نظرات و انتقادات ارزشمندی دارد که بخش‌هایی از آنها در کتابی با عنوان «غفلت و رسانه‌های فراگیر» به چاپ رسیده‌اند. از دیگر آثار او می‌توان به این نام‌ها و عناوین اشاره کرد: «نامه‌ به رئیس‌جمهور آینده»، «فرامرزنامه»، «ستیز با خویشتن و جهان» و…

میرشکاک در سی و اند سال اخیر شعر گفته است، نقد ادبی نوشته است، طنز پرداخته است، یادداشت‌های سیاسی، مقالات و مقولات فکری- فلسفی و… نوشته اما در همه اینها «یوسفعلی میرشکاک» بوده است، با مهر و امضای شخصی و اسلوب منحصر به‌فرد و نگاه ویژه خودش.
اینها مایه تحسین اوست اما برای آنهاکه دردشان «کلمه» و دغدغه‌های «شعر» است، این، مایه تأسف است. این تغییر میزانسن‌ها، باعث درمحاق رفتن شخصیت کم‌نظیر او به‌عنوان یک شاعر معاصر است.

صدق کلام چیزی نیست که بتوان آن را در کارگاه‌های نقد شعر به کسی آموخت یا آن را در واحدهای دانشگاه، پاس کرد. اینکه شاعر، خودش باشد نه بیشتر و نه کمتر، توفیقی نیست که نصیب هر شاعری ‌شود. یکی از وجوه منحصر به‌فرد شخصیت شعری یوسفعلی میرشکاک، همین صدق کلام است؛ چه در دوره جنگ که «مرثیه‌سرای حماسه‌های ایلی» بود. و دنباله کار منوچهر آتشی را با دمیدن خون حماسی شگفت‌انگیزی در ابیات شاهکاری از این دست پی می‌گرفت:
ای برادر ای کمانچه، ناله ات
بوی اسب تیرخورده می‌دهد
بوی سرنگونی سوار دل
بوی عشق تازه‌مرده می‌دهد

و چه در دوران بعد.. اما حکایت میرشکاک با غزل و به طور کلی شعر کلاسیک، حکایت دیگری است. تبحر او را ابتدا باید در چهار پاره‌هایش جست؛ چهارپاره‌هایی که از او در دفترهایی مثل «ماه‌و کتان» خوانده‌ایم و بی‌هیچ‌ تردیدی پس از عصر طلایی چهارپاره‌سرایی و شاعران بزرگی چون نادرپور و توللی، ‌برخی از چهارپاره‌های میرشکاک، به حق احیاگر این قالب نوکلاسیک و در زمره نمونه‌های مثال‌زدنی چهارپاره به شمار می‌روند. در غزل؛ او دو جریان موازی را دنبال می‌کرد؛ یک جریان، غزل متاثر از طرز بیدل دهلوی است که نه‌تنها او بلکه نسلی از غزلسرایان پس از انقلاب از جمله سیداحمد عزیزی به دنبال آن رفتند، بلکه بهتر بگوییم دچار آن شدند.

اما جریان دوم که یوسف در آن غزل سرود، غزل‌هایی است که حسب حال خود اوست و هرقدر به این طرف می‌آییم، ساده‌تر و دلنشین‌تر می‌شود. سیدعبدالجواد موسوی در مقدمه‌ای که بر گزیده اشعار یوسف نگاشته است (انتشارات سوره مهر، سال ۱۳۸۵) به‌درستی دست روی این‌دست غزل‌های او گذاشته است؛ غزل‌هایی با «تم» شکست و حسرت و لحنی استوار و حماسی:

دورم از یاران ز خاطر برده‌ام خود را در اینجا
می‌گدازم همچو نخل تشنه هستم تا در اینجا
چند سرگردان‌تر از دریا بر این ساحل نشستن
سایه‌ای حتی نمی‌پرسد کی‌ام آیا در اینجا
گرد باد! ای هم‌عنان با من بپرس از این بیابان
تا کدامین روز می‌مانیم و تا کی ما در اینجا
هر گلی اینجا بهاری کوچک است آری ندیدم
رازقی را بی‌پناه از وحشت سرما در اینجا
برگ سبزی یادگار آه سردی یاد یاری
هر گیاهی گرم‌ کاری آسمان‌فرسا در اینجا
با من اما ماند سنگی؛ دست تنگی پای لنگی
سنگ بر دل، دست بر سر، غرق در گل پا در اینجا
آه اگر پایان نگیرد همچو سرگردانی من
گردش گرداب گرد گریه دریا در اینجا
چند چون بار گرانی مایه آزار یاران
خویش را زین بیشتر یوسف مکن رسوا در اینجا
ای سکوت سایه‌گستر بار کن تا بار دیگر
کس نبیند خسته‌ات بی‌پیر و بی‌پروا در اینجا

ومقطع غزل که خلاصه سرگشتگی‌ها و شوریدگی‌های اوست و چقدر هم صادقانه و بی‌ریا است…

میرشکاک می کوشد در غزل‌هایش (این دست غزل‌هایش) سفر ادیسه‌وار یک خوابگرد را در انتهای راه نشان دهد؛ خوابگردی که در پی جست‌وجوی «شمایل حماسی انسان» گاهی به مردان ایل دل بسته است… و اکنون در انتهای راه، در حال و هوای یک دهه اخیرش که به عوالم قلندری و تصوف روی آورده است، به اولیای خدا و شهسواران ملکوت دل بسته است و کلامش را یکسره وقف عشق ازلی خود (و چرا خود که از نظرگاهی که او می‌نگرد حتی دشمنان آن بزرگان در دایره عشق آنان ذره‌هایی سرگردانند) به آن بزرگواران کرده است. .. بدین‌ترتیب هر قدر یوسفعلی میرشکاک به ایستگاه‌های آخر نزدیک‌تر می‌شود، حرف اول خود را راحت‌تر، صریح‌تر و ساده‌تر می‌زند، چرا که ممدوحان او در ایستگاه آخر، سزاوار حماسی‌ترین( و اگر آنان که ما را متهم به «تشیع غالی» می‌کنند خرده نگیرند) و «الوهی‌ترین» اوصاف هستند. شعرهای یوسفعلی میرشکاک در این اواخر به مرتبت «سهولت و امتناع» نزدیک شده است، بسیار نزدیک و این حاصل یک عمر مجاهدت او در آستان کلمه است.

اما آن‌چه در آن سال‌ها اشعار میرشکاک را نسبت به دیگر شاعران متمایز می‌کرد، فرهنگ بومی زادگاهش بود و پیوند حماسه‌ی ایران اسلامی با حماسه‌ها و آیین‌های بختیاری:

شبیخون
(به یاد شهید علیمردان خان بختیاری)

بیشه بیدار بود و بید و بلوط
بادبانهای باد آتشگرد
رو به امواج جاودانه ی کوه
پشت با دشت پر ز مرکب و مرد
….
سم به سم، داغ مرگ بر تن دشت
اسبها سرخ، سبز، پیسه و زرد
یال آشفته موج، زین گرداب
زیر زین کبود پوشیده
صخره هایی سبک روان بر آب
…
خاک، تن تفته،خسته، خرد و خراب
زره نقش نعل پوشیده
سر به دامان کوه، خفته ستان
سوگواران بیشه اش بر سر
دشنه بر شال بسته، گندمزار
حائل دشت و بیشه، تیر و تبر
بوی زوبین گشوده بال سیاه
خنده ای سرخ مانده روی سپر
…
بار دیگر دهل دهان وا کرد
بیشه پر شد ز شیون شیپور
بر میان بسته تیغ، بید و بلوط
پابه پای برهنه پا مردان
سنگ در دامن زنان شکنج
داس در دست دختران غرور
آستان سبز، جنگل سرسخت
آستین سرخ روبروی سپاه
اسبها خیره در گراز بلوط
بیدهای پیاده ببر سیاه
…
پشت هر خرگ خشمگین، مردی
با تفنگی،عبوس، دل همه هول
چشم چون مار تشنه در مرداد
اسبی از بانک تندری رم کرد
واژگون صخره ای به خاک افتاد
…
بیشه ره بر عبور اسبان بست
چنگ واکرد خرک خشم آگین
شاخ «کِلخونگ» یال اسب گرفت
دوخت ارژن سوار را به زمین
…
داس در دست گیسوان در باد
دختران روبروی سربازان
بدلگام اسبها ربوده افسار
رو به اعماق تیرگی تازان
…
بیل و داس و کلند و تیغ و تبر
گرد باروت تشنه، حلقه زده
جگر سبز خنگ و جان سوار
گرد بر گرد دشنه، حلقه زده
…
پر زباروت گوشِ «چوخاها»
در گریز از مسیر چشم تفنگ
مانده در چاه بیشه سرگردان
شعله ی شیرگیر خشم تفنگ
…
«هَووُها»۱٫٫! دشت پر شداز فریاد
داسها، اهتزاز سرخ و بنفش
بیل ها، بیرق نشسته به خون
گیسوان زنان گسسته درفش
«هُو اَمو ندین بِسُو»۲ زنان هجوم
کِل زنان رو به دشت تنگ مجال
دست در حلقه ی رکاب زده
پا به پای پیادگان «بَساک»
سر برآورده همچو خرگ کبود
اسب تاران «راکی»۳ از دل خاک
…
یوسفعلی میرشکاک ـ تهران مرداد ۱۳۶۵