سرزمیـن ما – بی بی مریم بختیاری از نگاه اندیشمندان

بی بی مریم بختیاری از نگاه اندیشمندان

اسفند ۱۷, ۱۴۰۲ سرزمین ما ـ مشاهیر و مفاخر بختیاری, تاریخ و فرهنگ, موضوعات سایت ۰

در همین کوهستان زنی می زیسته که برابر صد مرد در سرنوشت تاریخ معاصر ما دخیل بوده است. مقصودم «بی بی مریم بختیاری» است…

بی بی مریم بختیاری از نگاه برخی اندیشمندان معاصر

درخصوص شخصیت بی بدیل سردار مریم بختیاری از زنان برجسته مبارز جهان و شیر زن تاریخ ایران زمین، اندیشمندان و شاعران بسیاری سخن گفته و در وصفش سروده اند از جمله در نوشتار زیر اندیشمند و تاریخ نگار نامدار معاصر دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی که اخیرا به دیار باقی شتافت و همچنین ادیب و شاعر برجسته معاصر زنده یاد حسن وحید دستگردی(۱۲۵۸–۱۳۲۱) در وصف وی سخن گفته اند.

دکتر باستانی پاریزی در مقدمه دیوان پژمان بختیاری با اشاره به نقش برجسته بی بی مریم در تاریخ ایران می نویسد:

حقیقت اینست که من خیلی دلم می خواست در حق «استاد بزرگ پژمان بختیاری»، در مقدمه کتابش مطالبی بنویسم و ادای دین کنم. ادای دین گفتم و درست گفتم، به دلیل اینکه ما کرمانی ها یکی دو مورد بختیاری گیر شده ایم و متاسفانه آدمهایی از نوع پژمان آن به کرمان نیامده بودند… به عبارت دیگر برخورد مخلص با ایل جلیل بختیاری، قبل از هر چیز، با مساله حکومت کرمان و بختیاری هاست و این شعر معروف عارف که گفته است:

بخت یاراست،ولی بخت بدآنجاست که یار
هـر کـجا پا نهــد اول سر یغمـا دارد

در حالی که این ایل شریف نبیل که «ریشه در مدنیت چند هزار ساله» در ایران دارد، و بیش از ۷۵ هزار کیلومتر مربع از ایران را پوشانده است و دهها و شاید صدها گروه دارد که از خانوار شروع می شود و با فامیل و اولاد و تش و تیره و طایفه و باب و بلوک ترکیب می شود و مجموعاً ایلی را تشکیل می دهد و شاید بیش از چهارصد هزار خوش نشین (به قول فرنگی ها یکجا نشین) و بیش از دویست هزار کوچنده دارد۱

ما از مشروطیت بختیاری نیز، سلطنت عشایری[۲] را احساس کرده ایم و بالنتیجه فراموش کرده ایم، که این «ایلات بختیاری» در عین حال که گلوله تفنگ دشمن از بیخ گوششان رد شده است، و جوانانشان به آن تیر کشته شده اند، و در پایان جنگ همین بختیاری ها پیروز شده اند، و رئیس سپاه دشمن و جمعی کثیر را اسیر گرفته اند، باهمه اینها، از اجرای حکم اعلام دادگاه صحرائی در مورد دشمن خود، سرباز می زنند و می گویند: ما بر طبق رسم ایلی خود، اسیر را نمی کشیم! و با اینکه پنج نفر بختیاری و پنج نفر ارمنی برای تیر باران «ارشدالدوله» انتخاب شده بود، خوانین بختیاری به عنوان اینکه ما اسیر را نمی کشیم از تیراندازی امتناع کردند.[۳] اینکه گفتم من یک بدهی و یک دین به بختیاری دارم این است که فی المثل این بزرگواری و گذشت و روحیه متعالی رستمی را در افراد ایل نبیل نمی بینم، آن وقت می نشینم و داستان تاجر قالی کرمانی و زیارت عاشورای خان بختیاری را که البته درست است و واقعیت دارد، ولی جز استثناهاست، با آب و تاب نقل می کنم.[۴]

ولی فراموش می کنم که در همین کوهستان زنی می زیسته که برابر صد مرد در سرنوشت تاریخ معاصر ما دخیل بوده است. مقصودم «بی بی مریم بختیاری» است که وقتی در جنگ بین الملل اول، ایرانیان وطن خواه از اولتیماتوم روس، و بعداً از هجوم انگلیسی ها ناچار به مهاجرت شدند و آواره کوهستان بختیاری، این زن نامدار، همه آنها را پناه داد، و وسائل رفتن آنها را به غرب و کرمانشاه و بلاخره عثمانی فراهم ساخت. در حالی که ما همیشه خوشمان می آید که بگوییم این انگلیسی ها بودند که مشروطه دادند و سردار اسعد را حمایت کردند و چه و چه و چه… از جمله پناهندگان به ایل بختیاری، یکی هم «وحید دستگردی» بود، گوینده شعر نارنجک، منفجر گشت چو نارنجک حراق اروپ… و همو که گفته بود:

نه زهر جنگل و هر بیشه غضنفر خیزد  نه ز هر آتش سوزنده سمندر خیزد
از پروس است که ژنرال هنرور خیزد    مرد از لندن و پاریس کجا بر خیزد
          خیزد،اما همه مادام مد و شیک و قشنگ[۵]

معلوم است که اگر هم چنین آدمی به دست قنسولگری انگلیس در اصفهان افتاده بود، تکه بزرگ بدن او گوشش بود! «بی بی مریم بختیاری»، این مرد و دهها پناهنده امثال او را، که هر کدام با یک بارنامه فیس و افاده، با جیب خالی، و با یک عبای نازک تابستانی و یک عمامه کوچک به او پناه برده بودند، همه را نگاه داشت و ماهها نگاه داشت تا آب ها از آسیاب ها افتاد. البته وحید دستگردی حق این زن را ادا کرد. نه تنها در مجله ارمغان و ره آورد وحید، نام نامی او را بر صفحه تاریخ جاویدان ساخت، بلکه با سرودن داستانی بسیار دلپذیر و جذاب به عنوان «سرگذشت اردشیر» کاری در حق او روا داشت که نظامی در حق پادشاهان شیروان و گرجستان روا داشته است، و سرگذشت اردشیر که بر وزن خسرو شیرین نظامی گفته شده و کتابی مفصل است بنام همین بی بی مریم ساخته شده و به تشویق او ساخته شده.

و من همیشه مجسم می کنم منظره یک مشت استخوان وحید دستگردی کوتاه قد باریک اندام را که زیر یک درخت بنه یا بلوط یا گوشه چادر بختیاری بر روی یک گلیم «بی بی باف» نشسته و قلم و دوات پیش روی نهاده، در حالی که نان و کره تازه و شیرمیش صرف کرده و بوی بز قرمه ناهار از گوشت «کهره ی دوماوره»، به قول ادیب الممالک، از گوشه اجاق به هوا می رود، وحید مشغول نظم سرگذشت اردشیر است و در مقدمه آن می گوید:

شدم من نیـز از اصفـاهـان فراری     به سوی کـوه و دشـت بختیـاری
هـزار آواره دیــدم  یـار و اغـیــار      پنـاهـنده شـده ز اغیــار بر یـار
فراوان میهـمـان و میـزبــان هیچ     رمیـده مرغ بسیـار، آشیـان هیچ
بسیـار سـردار و سـالار زیـانکار       به سودخویش بـر کشور زیانسار
یکی عیسی فروشـی پیشه میکرد    یکی مریم کشی اندیشه میکرد
شدند آوارگـان از دشمـن ایمـن      ز مردیّ دو تن: یک مرد و یک زن
زنـی  در کشــور آرائـی یـگانـه      ز پـوران دخـت در  ایـران نشانه
نهــــاده مام گیتی مریـمــش نام    مسیحا کرده ز او زهد و خرد، وام
مهیـن بانـوی   مـلـک کامـکاری       چـراغ   افـتـخـــــــار بـختـیــاری
به زیر مقـنعـه از  فـرّ و فرهنگ      سـزاوار کـلـه  داری و   اورنـگ
پسندیده هـزارش خصلت وخوست     یکی ازصدهزاراین خوی نیکوست
که بر چنـدین هزار آواره چون من    حریمش چون حرم گردیده مأمن
نژاد مختـلـف   بیگـانـه و خویش      ز ایرانی و ترک، آلمان و اطریش
همه بر خـوان نعمـت میهمـانش      امـان  جستنـد در دارلامـانـش…
زن ار اینست و آن غارتگـران مرد    به گیتی بادبی نام و نشـان مرد[۶]

پی نوشت ها (از دکتر باستانی پاریزی)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- از کتاب آقای ژان پیر دیگار فرانسوی، فنون کوچ نشینان بختیاری، ترجمه اصغر کریمی، ص۴۰ و۴۶٫
۲- تلاش آزادی ، چاپ پنجم ،ص۱۶۰ . ۳- ایضاٌتلاش آزادی، ص۱۹۵ . ۴- کوچه هفت پیچ .
۵- تمام این قطعه تاریخی بسیار لطیف مفصل را می توانید در تلاش آزادی ص۲۲۸ به بعد بخوانید .
۶- مجله ارمغان، سال۲ ، ص۲۰۲٫
(مقدمه دیوان پژمان بختیاری، به قلم دکتر باستانی پاریزی، انتشازات پارسا،تهران، ۱۳۶۸ ـ با اندکی تلخیص)

…وحید دستگردی شاعر و ادیب برجسته معاصر قصیده ای در مدح بی بی مریم با عنوان “نوید فتح” سروده است:

ای مریم مسیح دم، ای افتخار ملک / بازوی جاه دست شرافت سوار ملک
گر حکمران تو بودی در مرز اصفهان/ زار اینچنین نبود کنون روزگار ملک
از جای خیز ایل سلحشور و بخت یار/ بنمای بار دگر، چون بخت، یار ملک
امروز ایل بختیاری به فرمان تواند/ سرها به کف گرفته برای نثار ملک
کن تخت شادمانی بیگانه سرنگون/ ای شادی زمانه و ای غمگسار ملک ..

تحقیق و گردآوری: رضا بهرامی دشتکی ۱۳۹۲

زندگینامه بی بی مریم بختیاری(سردار مریم)

خاطرات سردار مریم بختیاری

دانلود آهنگ بی مریم شیر جنگی

زندگینامه مشاهیر و نام آوران بزرگ بختیاری
کلیک کنید:

زندگینامه پژمان بختیاری (محقق، مترجم و شاعر بزرگ معاصر و از مفاخر ملی)

زندگینامه سردار اسعد بختیاری (از سران بزرگ مشروطیت و از مفاخر ملی)

زندگینامه داراب افسر بختیاری (مشهورترین شاعر گویشی بختیاری)

زندگینامه سردار مریم بختیاری (از زنان نامدار دوره مشروطیت ایران و بعد از آن)

زندگینامه علیمردان خان بختیاری (قهرمان مبارزه با استبداد و اسطوره مقاومت)

زندگینامه مسعود بختیاری(بهمن علاء الدین) (هنرمند بزرگ موسیقی بختیاری)

زندگینامه: دکترقیصر امین‌پور(شاعر بزرگ معاصر و از مفاخر ملی)