سرزمیـن ما – سیدعلی صالحی شاعر برجسته معاصر

سیدعلی صالحی شاعر برجسته معاصر

دی ۰۲, ۱۳۹۵ سرزمین ما شعر و ادب, موضوعات سایت ۰

شاعران بختیاری()

سیدعلی صالحی شاعر برجسته معاصر

مروری بر زندگی‌نامه: سیدعلی صالحی از چهره های شناخته شده در ادبیات معاصر ایران به شمار می رود. متولد ۱۳۳۴ روستای مَرغاب، در ایذه بختیاری (استان خوزستان) است. پدرش به شغل کشاورزی اشتغال داشت و اهل شعر و شاهنامه خوانی بوده است. در سال ۱۳۴۰ به دلیل شیوع بیماری حصبه به مسجدسلیمان مهاجرت کردند.

در سال ۱۳۴۱ در دبستان سعدی مسجدسلیمان مشغول به تحصیل گردید و از همان زمان برای کمک به خانواده مشغول کار نیز می شود. شاگردی خرازی، آب یخ فروشی، شاگرد بنایی ، فعلگی و… بعدها تدریس خصوصی را تجربه می کند. در دبستان اقدام به نشر روزنامه دیواری به نام ناقوس می نماید. ورود وی به دبیرستان ۲۵ شهریور مسجدسلیمان در سال ۱۳۴۷ است و ادامه‌ی کار تهیه و تنظیم روزنامه‌ی دیواری “ناقوس” در دبیرستان تا دو سال، اما سرانجام به علت درج شعرهای معارض با شرایط، روزنامه دیواری تعطیل می‌شود.

سال ۱۳۵۰ شعر صالحی در رادیوهای استان خوزستان (آبادان و اهواز) معرفی می شود و مهدی اخوان ثالث از شعر صالحی حمایت می کند. نخستین بار اشعار وی در مجله‌ی بومی شرکت نفت، به اهتمام ابوالقاسم حالت منتشر می شود . ـ ۱۳۵۱ – شرکت در اولین شب شعر مسجد سلیمان در کنار شاعران پیشکسوت و دبیران شاعر اهل جنوب و استقبال مردم از شعر صالحی. پاره‌ای از شعر “شبان” که سال ۱۳۵۰ سروده شد و سال ۱۳۵۱ در شب شعر خوانده شد:
شب، شرجی، نان و ستاره و نفت،
حتما شبانی که شبان آمد
شبان هم رفت.

با ورود به دوره‌ی دوم دبیرستان در سال ۱۳۵۲ رشته‌ی ریاضیات را انتخاب می کند. یکروز به دفتر دبیرستان احضار و توسط دو غریبه بازجویی می‌شود و سرانجام از او می‌خواهند که در شعر و انشاهایی که سر کلاس می‌خواند، دست از انتقاد و معارضه با شرایط بردارد. صالحی مدتی سکوت می‌کند. با احضار مجدد در سال ۱۳۵۳ و تنبیه و تهدید از سوی مقامات وقت. صالحی ترک تحصیل می‌کند. بازی در نمایشنامه‌ی “چشم در برابر چشم” اثر غلامحسین ساعدی. این نمایش تنها دو شب در شهر اجرا و سپس گروه را از ادامه‌ی کار بازمی‌دارند. استقبال جراید پایتخت از شعر صالحی.

۱۳۵۴ – به درخواست رئیس دبیرستان و خواهش خانواده، صالحی بر سر کلاس درس بازمی‌گردد و دیپلم ریاضی را می‌گیرد. سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۴ صالحی همراه تنی چند از شاعران پیش‌کسوت و هم‌نسل خود جریان “موج ناب” را در شعر سپید پی‌ریزی می‌کند. منوچهر آتشی و نصرت رحمانی در تهران از این جریان پیشرو حمایت می‌کنند و برای شعر صالحی ویژه‌نامه‌هایی در مطبوعات جدی و معتبر ادبی منتشر می‌کنند. (دیدار صالحی با اخوان ثالث، منوچهر آتشی، منوچهر نیستانی، نادر نادرپور و سهراب سپهری در تهران(

اواخر ۱۳۵۴ اعزام به خدمت نظام وظیفه. سه ماه در پادگان لشکرک تهران که به علت نافرمانی، دو ماه آن را صالحی در زندان گذراند. سه ماه خدمت در پادگان صُفه اصفهان که قریب به چهار هفته‌ی آن را صالحی در زندان گذراند. او در یکی از مصاحبه‌هایش گفته است: “قادر نبودم زور و جور و تحمیل بی‌دلیل رنج را تحمل کنم”. دو ماه و هجده روز خدمت در قوشچی رضاییه، که در واقع درجه‌ی گروهبان سومی او را حذف کرده و به قوشچی رضاییه تبعیدش کرده بودند. سرانجام پس از سی روز در قوشچی، صالحی به دلیل ضعف بینایی و رفتارهای غیر قابل کنترل (به زعم فرماندهان) معافیت پزشکی می‌گیرد و سال ۱۳۵۵ به مسجد سلیمان باز می‌گردد. در تمام این مدت اشعارش به صورت مستمر در جراید مرکز به چاپ می‌رسیده است.

۱۳۵۵ – تلاش در راه تحکیم موج ناب در شعر. انتخاب مشاغلی مثل معلمی (تدریس خصوصی)، تدریس ریاضیات در سطح دبیرستان و کتاب‌فروشی. استخدام موقت در شرکت ساختمانی خارج از شهر به عنوان سرنگهبان، مسئول خرید و حسابدار. اعتراض صالحی به سران شرکت اروپایی پرزیسیون به دلیل به تعویق افتادن حقوق کارگران و دعوت نگهبانان به اعتصاب. احضار صالحی، محاکمه و کسر سه ماه حقوق.

۱۳۵۶ – دی ماه این سال نام صالحی همراه با هوشنگ گلشیری در داستان‌نویسی و پرویز فنی‌زاده در بازیگری، به عنوان برنده‌ی جایزه‌ی فروغ فرخزاد در شعر اعلام می‌شود. صالحی سه روز به تهران می‌آید، تقاضای استخدام در مطبوعات از سوی سردبیران را رد می‌کند و به مسجد سلیمان بازمی‌گردد. اما در کمال تعجب به او گفته می‌شود که: “تو اخراجی!” صالحی از شرکت ساختمانی اخراج می‌شود و به تدریس خصوصی فیزیک، شیمی و ریاضیات در سطح دبیرستان می‌پردازد.

۱۳۵۷ – صالحی از گروه “موج ناب” فاصله می‌گیرد. او در این باره گفته است: “حس می‌کردم همه‌ی ما شاعران موج ناب داریم شبیه هم می‌شویم. درک و دریافتم درست بود. دیگر زبان موج ناب جوابگوی احوال و خلاقیت من نبود. یکی دوبار با دوستان شاعرم درباره‌ی نقض تقطیع غلط و سطربندی سنتی در شعر سفید بحث کردم و گفتم این شیوه‌ی زیرهم نویسی و پراکنده کردن کلمات بر صفحه‌ی سپید کاغذ درست نیست!”

۱۳۵۸ – یازدهم اردیبهشت این سال صالحی تصمیم می‌گیرد تا برای اقامت دایمی در تهران، شهر خود را ترک کند. او بر این باور بود که ماندن در مسجد سلیمانِ محروم، دستاوردی جز استمرار محرومیت (حتی در خلاقیت) ندارد. بی‌آن که کسی یا آشنایی در تهران داشته باشد، با صد تومان، مدرک دیپلم و مدرک معافیت از نظام وظیفه، راهی تهران می‌شود. بعد از تحمل سختی‌های بسیار، پاییز ۱۳۵۸ در کنکور رشته‌ی ادبیات دانشکده هنرهای دراماتیک قبول می‌شود، و همزمان با حمایت اسماعیل خویی، غلامحسین ساعدی، نسیم خاکسار و عظیم خلیلی به عضویت کانون نویسندگان ایران درمی‌آید و در مطبوعات آزاد مشغول به کار می‌شود.

۱۳۵۹ – در جریان انقلاب فرهنگی، زخمی می‌شود و سپس در مسجدسلیمان محاکمه شده و مورد کیفر قرار می‌گیرد. شهریور ۱۳۵۹ صالحی با دشواری توانست مجددا به تهران بازگشته و به کار روزنامه‌نگاری و شعر خود بپردازد. اما با تعطیلی روزنامه‌ها، او نیز بیکار می‌شود. ۱۳۶۰ – برای گذران زندگی به مشاغل گوناگونی در تهران روی می‌آورد: کتابفروشی کنار خیابان، دکه‌ی کبابی، رانندگی و مسافرکشی، کار در مهدکودک‌های تهران به عنوان قصه‌گوی کودکان، مربی شنا و نجات غریق، و چاپ دفاتر شعر و استقبال ناشران و مردم از کتابهای صالحی. ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ – در پی حوادثی، دچار مشکلات عصبی و بیماری، سکوت و گریز از مجامع فرهنگی می‌شود. اما با حمایت دوستان بی‌دریغ‌اش، به زندگی طبیعی خود بازمی‌گردد

. ۱۳۶۳ – نقض تقطیع سنتی و سطربندی کلاسیک در شعر سپید، و پیشنهاد “تقطیع هموار و مدرن” و ایجاد واکنش‌های مختلف از سوی شاعران در برابر این پیشنهاد. اما سرانجام صالحی موفق می‌شود تا امروز دستاورد او را در سرنوشت شعر سپید ببینیم. قریب به دو دهه است که کلیه آثار و کتب تازه در شعر و یا اشعار مندرج در مطبوعات، به روش صالحی تقطیع می‌شوند. (رجوع شود به کتاب “شعر در هر شرایطی” و دیگر مصاحبه‌های صالحی در اوایل دهه‌ی هفتاد.

صالحی در همین سال ازدواج می‌کند. همسر او که تحصیل‌کرده‌ی آمریکاست، صاحب و مدیر مهدکودک است. صالحی بارها گفته است که بدون حمایت همسرم،‌ شاید حتی شعر را هم کنار می‌گذاشتم.

۱۳۶۴ – بنیان‌گذاری “جنبش شعر گفتار” – زبان ساده و فاهمه‌ی صالحی – و حرکت موثر و ملی او در سرنوشت شعر پیشرو پارسی، و پیشنهاد راهی تازه و فراگیر در “شعر زبان” (رجوع شود به کتاب “شعر در هر شرایطی”) که با آغاز دهه‌ی هفتاد به جریانی همگانی بدل و بویژه مورد استقبال نسل‌های پویاتر قرار گرفت. بعد از این سنت‌شکنی بود که جریان‌های جوان دیگری از دل “جنبش شعر گفتار” به در آمد. صالحی با این جنبش به یکی از موثرترین شاعران زنده تبدیل شده و با کاستِ “نامه‌ها” حقانیت این راه را تثبیت کرد. سید علی صالحی معتقد است که: “ریشه‌ی شعر گفتار به گات‌های اوستا بازمی‌گردد. معمار نخست آن حافظ است و نیما و شاملو هم چند شعر نزدیک به این حوزه سروده‌اند. اما فروغ دقیقا یک شاعر کامل در “شعر گفتار” است. من تنها برای این حرکت “عنوانی دُرُست” یافتم و سپس در مقام تئوریسینِ مولف، مبانی تئوریک آن را کشف و ارائه کردم. همین!”

۱۳۶۴ تا ۱۳۷۳ – تلاش و پویش در راه تحکیم و توسعه‌ی “جنبش شعر گفتار”. ـ ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹ – دبیر سرویس ادبی و صفحه شعر مجله “دنیای سخن”.

۱۳۷۳ تا ۱۳۸۰ – شرکت در مجامع ادبی و فرهنگی بین‌المللی در کانادا، سوئد و آمریکا. سخنرانی و شعرخوانی در دانشگاههای کشورهای میزبان. سرآغاز ترجمه‌ی شعر صالحی به زبان‌های فرانسه، عربی، آلمانی، انگلیسی، ارمنی، روسی و کردی به صورت پراکنده در مطبوعات جوامع نامبرده. ترجمه دو دفتر شعر از صالحی در کردستان عراق (به زبان کردی) و استقبال از شعر او. پیوند و دوستی با “شیرکو بی‌کَس” شاعر نامدار کردستان عراق و دیگر شاعرانی مثل لطیف هملت، رفیق صابر، عبدالله پَشیو، و

۱۳۷۸ – بازگشت و فعالیت مجدد در کانون نویسندگان ایران ـ ۱۳۸۰ – انتخاب صالحی از سوی مجمع عمومی به عنوان یکی از دبیران اصلی کانون نویسندگان ایران که تا هم‌اکنون (۱۳۸۲) این وظیفه را ادامه می‌دهد. او بارها در همین زمینه از سوی مراجع قضایی و دادگاهها احضار و مورد بازجویی قرار گرفته است. ـ ۱۳۸۲ – صالحی به عنوان سردبیر، یک شماره مجله “معیار ادبی” را منتشر کرد که متعاقبا ممنوع‌المصاحبه و از ادامه کار در مجله محروم می‌شود.

کارگاه‌های شعر: صالحی در سال ۱۳۷۵ اولین کارگاه شعر خود را در تهران تاسیس کرد که مورد استقبال دانشجویان و شاعران جوان قرار گرفت. اما پس از سه ماه و در پی دو سکته‌ی پیاپی مغزی و قلبی، کارگاه شعر معیار (در مجله معیار) تعطیل می‌شود. صالحی پس از ده ماه بستری بودن، دوباره زندگی را آغاز می‌کند.

در سال ۱۳۷۹ صالحی مجددا کارگاه شعر دنیای سخن (در مجله و دفتر دنیای سخن) را راه‌اندازی می‌کند که این وهله با استقبال پرشوری مواجه می‌شود. این کارگاه شعر از حیث حقوقی زیر نظر ناشر معتبری است و هنوز نیز در حال فعالیت است

گفتنی است که تنی چند از شاعرانی که کار جدی خود را در کارگاههای شعر صالحی آغاز کردند، تا هم‌اکنون برنده‌ی چند جایزه‌ی معتبر در رشته‌ی شعر شده‌اند. از جمله: علی آموخته‌نژاد، مهری رحمانی، محمد آشور، علی اخوان، خانم فریس‌آبادی و زیبا کاوه‌ای.

تازه‌ها : آثار سید علی صالحی در شعر تا امروز به چاپ پنجم هم رسیده و برخی از اشعار او به زبانهای انگلیسی، ایتالیایی، آلمانی، فرانسه، سوئدی، ارمنی، عربی، ترکی و کردی نیز ترجمه شده‌اند. گفتنی است که زندگی‌نامه‌ی صالحی با عنوان “فرستاده‌ی شفا‌نویسِ اردی‌بهشت” – بخش کودکی، نوجوانی و جوانی تا مقطع ۱۳۶۰ – از سوی “انتشارات ابتکار نو” منتشر خواهد شد. تازه‌ترین دفتر شعر او به نام “قُمری غمخوار در شامگاه خزانی – هزار و یک هایکوی پارسی” توسط موسسه انتشارات نگاه در سال ۱۳۸۶ منتشر شده است.

اشعار فارسی و بختیاری:

باوینه و بهون (به گویش بختیاری)

سی مَرغا، سی مالمیر، سی دره باریک
تو بِنَر دلم گره یه اَور تاریک
اُن ایا ز کُه بنا … گَل کَوگ و توهی
بِل برُم گَل بگرم وا کوگ کوهی
دی مُردم ز غُروَت و ز بی قراری
بل برُم زال بزنُم تا آسِماری
ز لالی تا اندِکا فرش کن تیامه
یاد ایل و یاد ایل هَنی وابامه
باز اُوی باد شمال نشست به لنگر
بو گُل باوینه و کلوس و کنگر
هی ایا به خَوم هنَی عهد جوونی
دی بیَو دستُم بگِر وَستُم ز زونی
نامه ای بنویسُم سی کَس کسونُم
بزنین به کِفت کُه هَف چو بُهونم
بعد عمری اُن ایام خَرس به تیامه
هر کُیه که اِرِوم غم وانیامه
دی نه ای شو بلند نه صو اِپاهه
تَهده و گورُم یکی،ایلُم پناهه

* * *

بیَو نِهنگُم بوتِ بیَشنُم
زِ بو گُل سور، تونه اِیَشنُم
تو مونِس جون، بیو به جارم
غیرّ خوتَم دی مونس ندارُم
بیو دیارُم ز کِفتِ دارون
دِلُمه والون به نم بارون
دلُم گره تَش ز حرف مردم
هی قِو لِه ی گُل دورت بگَردُم
وا مِن ای مال، نَل بزَنُم زال
هی گُل تی کال، هی گُل تی کال

گریه نکن

راهمان دور و دلمان کنار همین گریستن است
خدا را چه دیده‌ای ری‌را!
شاید آنقدر بارانِ بنفشه بارید
که قلیلی شاعر از پی گل نی
آمدند، رفتند دنبال چراغ و آینه
شمعدانی، عسل، حلقه‌ی نقره و قرآن کریم.
سرانجام باورت می‌کنند
باید این کوچه‌نشینانِ ساده بدانند
که جرم باد … ربودن بافه‌های رویا نبوده است.
گریه نکن ری‌را
راهمان دور و دلمان کنار همین گریستن است.
دوباره اردی‌بهشت به دیدنت می‌آیم.

***

همگان به جست‌ و جوی خانه می‌ گردند
من کوچه‌ ی خلوتی را می‌ خواهم
بی‌ انتها برای رفتن
بی‌ واژه برای سرودن
و آسمانی برای پرواز کردن
عاشقانه اوج گرفتن
رها شدن

***

گاهی دلم می خواهد بگریزم

گاهی آنقدر بدم می آید
که حس می کنم باید رفت
باید از این جماعت پُرگو گریخت
واقعا می گویم
گاهی دلم می خواهد بگریزم از اینجا
حتی از اسمم، از اشاره، از حروف،
از این جهانِ بی جهت که میا، که مگو، که مپرس!
گاهی دلم می خواهد بگذارم بروم بی هر چه آشنا،
گوشه ی دوری گمنام
حوالی جایی بی اسم،
بعد بی هیچ گذشته ای
به یاد نیارم از کجا آمده، کیستم، اینجا چه می کنم.
بعد بی هیچ امروزی
به یاد نیاورم که فرقی هست، فاصله ای هست، فردایی هست.
گاهی واقعا خیال می کنم
روی دست خدا مانده ام
خسته اش کرده ام.
راهی نیست
باید چمدانم را ببندم
راه بیفتم… بروم.
و می روم
اما به درگاه نرسیده از خود می پرسم
کجا…؟!
کجا را دارم، کجا بروم؟
“سید علی صالحی”

چشم به راه

همه می دانند
من سال‌هاست چشم به راه کسی
سرم به کار کلمات خودم گرم است
تو را به اسم آب،
تو را به روح روشن دریا،
به دیدنم بیا،
مقابلم بنشین
بگذار آفتاب از کنار چشم‌های کهن‌سال من بگذرد
من به یک نفر از فهم اعتماد محتاجم
من از اینهمه نگفتن بی تو خسته‌ام
خرابم
ویرانم
واژه برایم بیاور بی انصاف
…

همه راست می گویند

ما هرگز فرصت نمی‌کنیم
تحمل از کوه وُ
صبوری از آسمان بیاموزیم.
حالا سال‌هاست که دیگر ما
شبیه خودمان هم از خوابِ نان و خستگی
به خانه برنمی‌گردیم،

ما ملاحتِ یک تبسمِ بی‌دلیل را حتی
از یادِ زندگی برده‌ایم.
کاری نمی‌شود کرد،
کبوتر دور وُ
کلمه تاریک وُ

زندگی، عطرِ غلیظ کبریت سوخته‌ای است
که دیگر برای این چراغِ بی‌چرا مُرده
کاری نخواهد کرد.

حالا هی بی‌خودی بگو چرا خوابت نمی‌آید!
می‌گویم خوابم نمی‌آید
نگاه می‌کنی
ساعت پنج‌ونیم صبح سه‌شنبه است،

فقط سکوت، سوال، ماه
پَرده، خستگی، ملال.
احساس می‌کنی از گفت‌وگوی بُریده‌بُریده‌ی دیگران
چیزِ روشنی دست‌گیرِ این شبِ شکسته نمی‌شود!

شناسنامه‌ام را ورق می‌زنم،
جویده‌جویده چیزی به یاد می‌آورم،
سال‌ها پیش
مرا به دریا بردند
گفتند همین‌جا
رو به قبله‌ی گریه‌های بلندِ باد بنشین و
ذره‌ذره و بی‌چرا بمیر!

و من مرده بودم
او مرده بود
و دیگر او
هرگز به آن گهواره‌ی شکسته باز نیامد.
…

سلام!
حال همه‌ی ما خوب است
ملالی نیست جز گم شدنِ گاه به گاهِ خیالی دور،
که مردم به آن شادمانیِ بی‌سبب می‌گویند
با این همه عمری اگر باقی بود
طوری از کنارِ زندگی می‌گذرم
که نه زانویِ آهویِ بی‌جفت بلرزد و
نه این دلِ ناماندگارِ بی‌درمان! … سیدعلی صالحی

شعر سیدعلی صالحی با صدای خسرو شکیبایی

……